آموزشی معرفی آرایه های ادبی در یک نگاه

[شاهدخت]

معرفی آرایه های ادبی در یک نگاه

 

[شاهدخت]

آرایه های ادبی چیست؟
آرایه های ادبی یا صناعات ادبی مجموعه‌‎‌ای از روش‌های نغز و هنرمندانه هستند که زیبایی و اثر بخشی کلام را از نظر لفظی و معنایی افزایش داده و سبب نفوذ کلام در دل مخاطب می‌شوند.

نویسندگان و شاعران در دوره‌های پیشین از خواجه عبدالله انصاری، ناصرخسرو و خاقانی گرفته تا سعدی و حافظ و دیگر شعرا در دوره معاصر از فروغ و سهراب تا دولت آبادی و قیصر امین پور و شفیعی کدکنی، در شعرها و نوشته‌های خود از آرایه‌های ادبی به عنوان ابزاری برای جلوه بخشیدن و اثر گذارتر بودن نوشته‌هایشان استفاده کردند.

 

[شاهدخت]

آرایه چیست؟
آرایه از مصدر آراستن به معنی زینت دادن و آرایش کردن گرفته شده است. در واقع می‌توان گفت آرایه ابزاری است که وظیفه‌اش خوش نما و خوش منظر کردن جمله است.

از این رو در این مقاله به معرفی آرایه‌های ادبی و انواع آن، همراه با مثال پرداختیم.

 

[شاهدخت]

انواع آرایه‌های ادبی
آرایه‌های ادبی را از نظر اینکه به زیبایی‌های لفظی کلام بیافزایند یا به زیبایی‌های معنایی ، به دو دسته تقسیم می‌کنند:

آرایه های ادبی لفظی
آرایه‌های ادبی معنوی

 

[شاهدخت]

آرایه‌های ادبی لفظی
آرایه‌هایی که نوع واژه از معنی واژه‌ مهمتر است. صدا و آوای واژه‌ها اهمیت دارند. چرا که شعر و نثر را با یک موسیقی درونی همراه می‌کنند و سبب آهنگین شدن آنها می‌شوند. کلمات هم وزن، هم جنس و یا کلماتی که در یک واج اختلاف دارند از این دست می باشند.

مهمترین آرایه‌های لفظی

واج آرایی
سجع
جناس
تکرار
موازنه
ترصیع
تصدیر
و قلب
هستند که در این بخش به معرفی آن‌ها می‌پردازیم.

 

[شاهدخت]

آرایه‌ ادبی واج‌آرایی
وقتی شاعر یا نویسنده یک حرف صامت یا مصوت را آنقدر تکرار کرده که سبب شده شعر یا عبارت آهنگین شود، آرایه‌ی «واج آرایی» یا «نغمه حروف» را به کار برده است.



به این بیت حافظ نگاه کنید:

زلف او دام است و خالش دانه‌ی آن دام و من

بر امید دانه‌ای افتاده‌ام بر دام دوست

 

[شاهدخت]

آرایه ادبی سجع
سجع در لغت به معنای آواز کبوتر است و در اصطلاح ادبی آوردن کلمه‌های هم قافیه در پایان جمله‌های نثر است که در وزن، یا حرف آخر و یا هر دو (وزن و حرف اخر) یکی باشند. در واقع می‌توانیم بگوییم سجع در نثر مانند قافیه در شعر است.

نثر زیر نمونه ای از کاربرد آرایه‌ سجع از خواجه عبد الله انصاری است:

«عشق آدمی خوار است. نه نام دارد و نه ننگ. نه صلح دارد و نه جنگ.»

 

[شاهدخت]

آرایه ادبی جناس
جناس، آوردن کلمه‌هایی در شعر یا نثر است که گاهی کاملا شبیه به هم هستند اما معنی‌شان متفاوت است، گاهی هم در یک حرف یا حرکت با هم اختلاف دارند.



به این بیت از فروغی بسطامی توجه کنید:

شب شد ز تار طره تو روز روشنم

روزی به دیدن شب تارم نیامدی

 

[شاهدخت]

آرایه ادبی تکرار
تکرار، آن است که کلمه‌ای را چند بار در شعر یا نثر بیاورند به طوری که آن را خوش آهنگ‌تر کند و سبب اثرگذاری بیشتری شود.



به این بیت گوش نواز و آهنگین از مولانا نگاه کنید:

هم نظری هم خبری هم قمران را قمری

هم شکر اندر شکر اندر شکر اندر شکری

 

[شاهدخت]

آرایه‌ ادبی تصدیر
تصدیر زیر مجموعه‌ی آرایه تکرار است. اگر واژه‌ای در اول و آخر یک بیت تکرار شود، به آن آرایه‌ تصدیر می‌گویند.



در بیت حافظ آرایه‌ تصدیر داریم:

آدمی در عالم خاکی نمی‌آید به دست

عالمی دیگر بباید ساخت و ز نو آدمی