صنایع دستی و هنر معرفی جامع صنایع دستی ایران

[zahrasolimani]

این رشته پس از گسترش صنایع بافت و نساجی رواج پیدا کرد. در رنگ سازی سنتی رنگدانه گیاهان طبیعی با یکدیگر ترکیب و رنگ های طبیعی تولید می گردند.

از مهم ترین گیاهان مورد استفاده در صنایع رنگ سازی می توان به روناس، انار، پیاز و روغن کوهی اشاره کرد. در این رشته، گاهی از لارو حشرات نیز برای رنگ سازی استفاده می شود.

این رشته از صنایع دستی ایران مشتمل بر موارد مختلف زیر است:

 

[zahrasolimani]

• ساخت رنگ های گیاهی: با استفاده از پوست انار، پیاز و… تهیه می شود.
• ساخت رنگ های حیوانی: از پرهای حشره کوچکی به نام قرمز دانه استفاده می شود.
• ساخت رنگ های معدنی: به وسیله مواد معدنی مختلفی نظیر سرب اکسید تهیه می شود‌.
• ساخت رنگ های شیمیایی: به وسیله مواد شیمیایی ساخته می شود.
• مرکب سازی: شامل مرکب نگارگری و مرکب خوشنویسی است.

رنگرزی سنتی​

رنگرزی در صنایع مختلفی از قبیل صنعت چوب و صنایع کاغذ و روی انواع بافت (از قبیل ابریشم و پنبه) استفاده می گردد.

 

[zahrasolimani]

پوشاک سنتی​

پوشاک اقوام از صنایع دستی ایران

 

[zahrasolimani]

بانوان روستایی، عشایر و … در نقاط مختلف کشور انواع پوشاک سنتی را تولید می کنند که نشانه هایی از فرهنگ آنها می باشند. این پوشاک سنتی در واقع زیرمجموعه رشته بافت و چرم هستند. از انواع پوشاک مزبور می توان به لباس اقوام، بالاپوش ها، پاپوش های سنتی مانند چاروق، چموش، کلاش و گیوه اشاره کرد

 

[zahrasolimani]

صنایع دستی متفرقه​

برخی از هنرهای دستی هستند که به تازگی ایجاد شده اند و قدمت کمتری دارند. از جمله این هنرها می توان به موارد ذیل اشاره کرد:

• صنایع دستی وابسته به کاغذ: این صنایع شامل کتاب سازی، صحافی، جلدسازی، و کاغذ بری سنتی می شوند.
• صنایع دستی دریایی: این صنایع از مناطق ساحلی و شهرهای نزدیک به دریا شروع شد. از آثار دستی زیبا در این زمینه می توان به تراش دادن صدف و نقاشی روی آن اشاره کرد.
• تلفیق معماری و صنایع دستی: این تلفیق به ایجاد رشته هایی از قبیل گچبری، آئینه کاری، نقاشی سنتی و دیواری، آجرکاری و ساروج انجامید.
• ساخت آلات موسیقی و سازهای سنتی ایران: برای ساخت گیتار، سه تار و … استفاده می شود.
• نقاشی و حکاکی روی استخوان : از جمله صنایع دستی جدید به شمار می رود.

 

[zahrasolimani]

شناخته شده ترین صنایع دستی ایران​

فرش های دستباف ایرانی جزو مهم ترین و شناخته شده ترین صنایع دستی ایران هستند که با طرح های زیبا و با تکیه بر طرح های قومی و ملی بافته می شوند. این آثار هنری نه تنها در داخل کشور بلکه در سطح بین المللی شناخته شده هستند. در واقع، فرش و سایر صنایع مشابه آن نظیر قالیچه، گلیم و زیلو اهمیت زیادی در سطح جهانی دارند.

دیرینگی این آثار هنری به دوره هخامنشی بر می گردد و نقش مهمی در معرفی فرهنگ و هنر به جهانیان ایفا می کند. نمونه هایی از قالی ایرانی به دلیل زیبایی های بی نظیری که دارد در موزه های کشور به معرض نمایش در آمدند. برخی از آنها نیز به صورت تابلو فرش بافته می‌شوند و در عمارت ها و خانه ها نصب می گردند.

همانطور که می دانید فرش های ایرانی با مواد اولیه مختلفی نظیر پشم و ابریشم بافته می شوند. از این میان، فرش هایی که با ابریشم بافته می‌شوند و دارای چله کشی ابریشم می باشند ارزش بیشتری نیز دارند.

این فرش ها در طرح ها و رنگ های مختلف تولید و عرضه می گردند. از مشهور ترین طرح های قالی در ایران می توان به طرح شاه عباسی، طرح اسلیمی، طرح بته جقه، طرح درختی، طرح ایلی و عشایری و طرح هندسی اشاره کرد.

این طرح ها در سرتاسر ایران و شهرهای مختلف تولید می شوند. از معروفترین شهرهای تولید کننده فرش می‌توان به کاشان، اصفهان، قم، تبریز، هریس (آذربایجان شرقی)، فارس، کرمان، مشهد، ترکمن، همدان و کردستان اشاره کرد. تمامی این شهر ها شهرت جهانی دارند.

 

[zahrasolimani]

صنایع دستی شهرها و روستاهای ثبت شده در فهرست جهانی یونسکو​

شورای جهانی صنایع دستی زیر نظر سازمان یونسکو فعالیت می کند. بنابراین، کشورهای مختلف برای ثبت آثار و صنایع دستی خود پرونده آثار خود را به این شورا می فرستند. ایران در سال های بین ۲۰۱۵ تا ۲۰۲۰ میلادی، نام ۱۱ شهر و سه روستا را به این شورا فرستاده است. نام این شهرها و روستاها به همراه صنایع دستی استفاده شده در آنها در زیر آمده است:

 

[zahrasolimani]

اصفهان: نخستین شهر ثبت شده با بیش از ۱۳۰ رشته هنری
مشهد: سنگ های زینتی
شیراز: معرق کاری، منبت کاری، خاتم کاری گیوه بافی
ملایر: مبل و انواع آثار منبت کاری شده
تبریز: فرش و قالی
زنجان: چاقو سازی سنتی و ملیله سازی
لالجین: شهر جهانی سفال
آباده در استان فارس: منبت کاری
میبد یزد: شهر جهانی زیلو
مریوان کردستان: شهر جهانی کلاش یا گیوه محلی
سیرجان کرمان: شهر جهانی گلیم
روستای خراشاد در استان خراسان جنوبی و مشرق بیرجند: روستای جهانی توبافی یا پارچه بافی
روستای قاسم آباد در مازندران: چادرشب بافی
روستای کلپورگان در ۲۶ کیلومتری سراوان در استان سیستان و بلوچستان: لقب روستای جهانی سفال. موزه زنده سفال ایران در این روستا دایر است.

 

[zahrasolimani]

درخشش صنایع دستی ایران در سایر کشورها​

بسیاری از هنرهای دستی ایران را می‌توان در موزه ها و بناهای تاریخی سایر کشورها مشاهده کرد. از جمله این آثار می توان به موارد ذیل اشاره کرد:

اهمیت فرش و نساجی در دربار لهستان در دوران صفوی​

دوران حکومت شاه اسماعیل و شاه طهماسب صفوی اوج رونق فرش و نساجی ایران می باشد. در این دوران، شهر تبریز مرکز فرش بافی کشور ایران به شمار می رفت. علاوه بر آن، شهرهای همدان، شوشتر، هرات و کاشان نیز در گسترش این هنر نقش بسزایی داشتند.

در واقع، علاقه شاه طهماسب به فرش و قالی زمینه‌های رشد این هنر را فراهم آورده بود. او چنان به این هنر علاقه مند بود که چند قالی را طراحی کرده و دستور بافت آنها را صادر کرده بود. سپس، این قالی ها را به مسجد سلیمانیه واقع در استانبول ترکیه هدیه کرد.

پس از مرگ شاه طهماسب تولید فرش های سنتی متوقف نشد. بنابراین، همین امر سبب شکوفایی بیشتر و خلق فرش های معروفی در دوران صفویه گردید.

در واقع، پس از مرگ او، شاه عباس صفوی با راه اندازی کارگاه های مختلف فرش بافی در کاشان و اصفهان فرش ایرانی را به یک هنر ملی و صنعت گسترده تبدیل کرد. در این دوران، فرش هایی با ابریشم و حتی طلا در کاشان بافته شدند. همچنین، قالی های گران ‌قیمت دیگری به سفارش شاه و کشورهای دیگر توسط هنرمندان ایرانی تهیه گردید.

برای مثال، سیگیسموند سوم مسئول تدارکات مورد اعتماد دربار را که تاجری ارمنی به نام “صفر موراتوویچ” بود، با دستورها و اوامر مخصوص از ورشو به ایران فرستاد. او در واقع بافت چند فرش را توسط هنرمندان ایرانی برای پادشاه لهستانی سفارش داده بود. بنابراین، فرش های ابریشمی غنی شده با تارهای نقره ای یا نقره مطلا (گلابتون) با ظرافت و کیفیتی کم نظیر تولید شدند.

این مجموعه فرش ها در دوره های بعدی به اشتباه لهستانی یا پولونزی خوانده شدند. از این محصولات با عنوان محصولات کارخانه های درباری نیز یاد می شد.

 

[zahrasolimani]

تجلی هنر ایرانی در بنای معروف تاج محل​

این بنای معروف که به دست معمار معروف و با تجربه ای به نام استاد عیسی یا ملا مرشد شیرازی ساخته شده است، نمادی از هنر ایرانی در کشور هند می باشد. در بنای تاج محل الگوهای ایرانی با هنر معماری هند در هم آمیخته شده و پدیده ای بی همتا به وجود آمده است.

در قسمت داخلی بنای مزبور آرامگاهی وجود دارد که ضمن شباهت به ماندلای هندی، با سنت های دیرینه صنایع دستی ایران نیز سازگار است. طرح این آرامگاه را می‌توان در چهارتاقی های ایران مشاهده نمود. مجموعه تاج محل نوعی باغ مقبره است که اینگونه طراحی از دیرباز در ایران استفاده می شد. مقبره کوروش در پاسارگاد نمونه بارز آن می باشد.

در واقع، تاج محل را می توان تجلی معماری ایران یا سیر تکاملی معماری ایرانی اسلامی در شبه قاره هند دانست. برای اثبات این ادعا می‌توان سبک معماری نمونه‌هایی همچون باغ فین در کاشان، چهل ستون اصفهان، باغ ارم شیراز و … را مورد بررسی قرار داد. سپس، اصول و طراحی آنها را استخراج و با تاج محل مقایسه کرد.