معرفی کتاب معرفی کتاب «خودِ نوشتن» | یک زندگی که در نوشتن خلاصه می‌شود

[شیر کاکائو]

 

[شیر کاکائو]

وقتی به موضوعی علاقه‌مند هستید و می‌خواهید در آن زمینه کار کنید، طبیعی است که نیاز به مطالعه‌ی تخصصی و سنجیده دارید. معمولاً کتاب‌هایی که مطالعه می‌کنید، به چند دسته طبقه‌بندی می‌شوند. مثلاً درمورد موضوع نویسندگی، دسته‌ای از کتاب‌ها، غیرداستانی و کاملاً آموزشی هستند. یعنی به شما، تکنیک و دستورالعمل می‌دهند. دسته‌ی دیگر نمونه‌های خوب است که لازم است برای آشنایی با سبک، افزایش دامنه‌ی لغات و درواقع تمرین آنچه در کتاب‌های دسته‌ی قبلی خوانده‌اید، مطالعه کنید.

اما دسته‌ای از کتاب‌ها هستند که نه آنقدر آموزشی هستند و نه داستانی. آنها کتاب‌هایی هستند که نویسنده به طرز خلاقانه‌ای نکات مختلف مربوط به موضوع را به صورتی زیرپوستی ارائه می‌دهد. گاهی به مواردی اشاره می‌کند که شاید اصلاً به نظر شما مربوط به موضوع تخصصی نباشد. به عبارت دیگر کتاب‌هایی که گستره‌ی دید شما را نسبت به موضوع بزرگ می‌کنند و جعبه ابزار مهارت شما را با فوت‌وفن‌های کوزه‌گری مجهز می‌کنند.

کتاب‌های «احمد اخوت» از جمله‌ی این کتاب‌ها هستند. کتاب‌هایی مثل: «کار نویسنده» که مجموعه‌ای از مصاحبه‌ها با نویسندگان بزرگ است، «به انتخاب مترجم» که مجموعه‌ای از مقالات و داستان‌های کوتاه کمتر دیده شده است و «خود نوشتن» که مقالاتی درباره‌ی نوشتن و نویسندگی است.

در این کتاب‌ها، شما بایدها و نبایدهای نویسندگی را مستقیماً یاد نمی‌گیرید. بلکه با مطالعه‌ی آنها «نویسنده‌شدن» و «نویسنده‌ماندن» را می‌آموزید.

 

[شیر کاکائو]

درباره‌ی نویسنده​

احمد اخوت (۱۳۳۰، اصفهان) نویسنده، مترجم و منتقد ادبی است. او دارای مدرک دکترای زبان‌شناسی و نشانه‌‌شناسی از امریکا و استاد دانشگاه است. بااینکه پدرش تاجر بود، اما آنچه به گفته‌ی خودش از کودکی در ذهنش مانده، تصویر دست پدر در حال نوشتن است. او پدر را در ۸ سالگی از دست داد. مادرش نیز علاقه‌ی زیادی به خواندن رمان داشت و از او کتابخانه‌ای کوچک که بیشتر کتاب‌های آن رمان است، برایش باقی مانده است.

یکی ديگر از شانس‌های زندگی‌اش اين بود كه در دوران دبيرستان، «محمد حقوقی» معلم ادبياتش بود. از طريق او بود كه علاقه‌اش به ادبيات سمت‌وسوی مشخصی پيدا كرد و بعد از آن دوستان دوران دبيرستان همچون «يونس تراكمه» و همچنين شركت در برنامه‌های «جُنگ اصفهان» تأثير بنيادی بر شكل‌گيری علايق او به سمت ادبيات داشتند.

از احمد اخوت تابه‌حال بیش از ۳۰ كتاب تأليفی و ترجمه منتشر شده است. او همچنين علاوه‌بر مجموعه داستان «برادران جمالزاده»، داستان‌های ديگری نوشته كه در نشريات مختلف به چاپ رسيده‌ است.

 

[شیر کاکائو]

خود نوشتن​

کتاب «خودِ نوشتن» ۵۱۴ صفحه و ۲۲ فصل است. هرفصل درمورد موضوعی‌ست که به نوعی به نویسندگی مربوط است. منبعی غنی از نویسندگان و نمونه‌های کوتاه و بلند برای رساندن بهتر منظور و ملموس کردن بحث. هرچند که اخوت و اغلب دیگر نویسندگان گذران زندگی از راه نوشتن و نویسندگی را به‌خصوص با وضعیت فعلی کشور ما، بعید می‌دانند، اما این کتاب، نوری نه در انتها، بلکه ابتدای این تونل تاریک و مسیر سخت و طولانی نویسنده‌شدن است. لابه‌لای جملات این کتاب، شما با کار نویسندگی آشنا می‌شوید. با سختی‌ها، ناامیدی‌ها، رنج‌ها و البته لذت‌ها، پاداش‌ها و جاودانگی.

درادامه گلچینی از فصل‌هایی که بیشتر به درد نویسندگان و اهل‌نوشتن می‌خورد، برگزیده‌ایم. اما خواندن چندباره‌ی این کتاب در تلاش برای نویسنده‌شدن، لازم است.

 

[شیر کاکائو]

صحنه‌های نوشتن​

«نویسنده سرگرم نوشتن است و هرکدام از این‌ها حال و فضای نویسندگی خاص خود را دارد و به نظر می‌رسد به تعداد نویسنده، صحنه‌ی نوشتن هست. اما این‌ها را مسلماً می‌توانیم طبقه‌بندی کنیم و تصاویر نوعی‌شان تفکیک‌پذیرند. اینجا به چند تا از این تصاویر اشاره می‌کنیم:

• نویسنده به مثابه آدم تنها
• نویسنده به مثابه زندانی نوشتن یا فرد نفرین‌شده‌ای که محکوم به نوشتن است.
• حالا نویسنده‌ای را می‌بینیم که خودش می‌گوید ماشین نوشتن است.
• نویسنده‌ی این صحنه‌ی ما آدم دلی است. او با متنی که می‌نویسد ارتباط وجودی دارد.»

 

[شیر کاکائو]

زمان امضای نوشته​

«زمان امضای نوشته یا تاریخ امضای نویسنده، وقت پایان روایت نویسنده است. یعنی گواهی می‌کنم نوشته‌ام در این تاریخ به پایان رسید. اما مشکل اینجاست که هرچند زمان پایان روایت مهم است، اما معمولاً کسی چندان به آن توجه نمی‌کند.

محل تاریخ امضای نوشته در آستانه‌ی متن است در paratext یا threshold of text یعنی جایی که هنوز وارد خود متن نشده‌ایم. هر متن مثل یک ساختمان دارای دو آستانه‌ی ورودی و خروجی است. محل تاریخ نوشته در آستانه‌ی خروجی متن است، جایی که نویسنده روایتش را تمام می‌کند و از آن خارج می‌شود.

زنده‌یاد مهدی اخوان ثالث پایین شعرش «خوشا خواب تو» می‌نویسد:

«پلشت ورامین، تیر ماه ۱۳۳۰. (سه ماه قبل ازاینکه من –احمد اخوت- به دنیا بیایم. می‌بینید چقدر این تاریخ‌ها مهم‌اند و چه دستاوردهایی دارند. هرکس با دل خود یار آنها می‌شود.)»

 

[شیر کاکائو]

حذف‌ها و نانوشته‌ها​

«این حذف‌ها واقعاً مشکلی شده‌اند. معضل به تمام معنا. متاسفانه فراوان می‌بینیم آثار ترجمه‌ای را مزین به این جمله‌ی ترسناک در پایین صفحه: این اثر ترجمه‌ی خلاصه‌شده‌ای است از … یا ترجمه و تلخیص از … طوری حرف می‌زند انگار تلخیص (مثله‌کردن) یک اثر واقعاً هنر است. بدتر و توهین‌آمیزتر از این، حذف پانوشت‌ها و مراجع بعضی از مقاله‌هاست.

اما حذف‌های بافضیلت هم وجود دارند. ادبیات با حذف‌ها و گزینش‌ها سروکار دارد. درباره‌ی داستانی که می‌خواهی بنویسی صدها صفحه مطلب می‌خوانی که ممکن است تنها چند سطرش به‌دردت بخورد.

گاهی حذف به علت پوشیده حرف‌زدن است. سربسته و حذفی حرف می‌زند چون موضوع برایش دردناک است.

این حذف‌های سه نقطه یاری‌رسان نویسنده‌اند و از توانایی خوبی برخوردارند. کسی که بریده‌بریده حرف می‌زند و سخنش را نصفه‌نیمه می‌گذارد، هم گفته هم نگفته.

مکث‌های پرشی نیز مقام مهمی در دنیای حذف‌ها دارند. نویسنده دارد چیزی را برایمان تعریف می‌کند ناگهان مکث می‌کند، رشته‌ی سخنش را ناتمام می‌گذارد و صحنه‌ی دیگری را شرح می‌دهد. مسلماً از این کارش هدفی دارد.

نویسنده هرآنچه را که می‌داند در اختیار خواننده نمی‌گذارد و بسیاری از مطالب را حذف می‌کند. نویسنده می‌تواند چیزهای زیادی را حذف کند و ناگفته بگذارد مشروط برآنکه به حذف اینها آگاه باشد و حذف‌ها داستان را قدرتمندتر سازد و باعث شود خواننده فراتر از اطلاعات موجود در داستان، چیزهایی را احساس و درک و دریافت کند.»

 

[شیر کاکائو]

جایی که می‌نویسم​

«نویسنده در جمع خود را برهنه احساس می‌کند. او برای نوشتن باید از سوراخ کلید نگاه کند. یعنی نویسنده صحنه را ببیند اما خودش ناپیدا باشد. بسیاری از نویسنده‌ها نمی‌توانند در آکواریوم یا به قول میشل فوکو در دستگاه تمام‌نما (برج شیشه‌ای) بنویسند. انگار نویسنده نشسته توی (یا پشت) ویترین دارد می‌نویسد. با این همه در دنیای نویسندگی هیچ چیز حتمی نیست.

هرمان ملویل و ویلا کاتر در کتابخانه‌ی شهر نیویورک می‌نوشتند. جای نوشتن ویرجینیا وولف، جرج الیوت و جرج برنارد شاو در قرائت‌خانه‌ی بریتیش میوزیوم بود.

برخی نویسنده‌ها دو (یا حتی چند) جا برای نوشتن دارند. ایزابل آلنده معتقد است هرجای دنیا می‌تواند بنویسد.»

در این فصل اطلاعات بسیار جذاب و خواندنی درمورد محل و عادت نوشتن بسیاری نویسندگان معروف وجود دارد.

در فصل میز تحریر من هم چهار مقاله از چهار نویسنده درباره‌ی میز تحریرشان می‌خوانید که بسیار جالب است.

 

[شیر کاکائو]

نوشتن در ذهن​

«ذهن‌نویسی سه شکل عمده دارد: گفتگوی درونی، جریان سیال ذهن و نوشتن در ذهن. در ذهن‌نویسی نویسنده با این معضل روبروست که چگونه می‌شود ذهنیت یک شخصیت داستانی را بیان کرد. اینکه نویسنده چقدر به فکر شخص داستانی نزدیک می‌شود.

یک نوع از ذهن‌نویسی هم هست که (شکل کامل جریان سیال ذهن) که افکار شخصیت را آنطور که عیناً در ذهنش می‌گذرد (نه دستکاری و مرتب شده، منسجم و پشت سرهم بدون گسیختگی) بیاوریم.

از خوبی‌های ذهن‌نویسی این است که هر جایی می‌شود در ذهن نوشت. اما ذهن‌نویس (برخلاف عینی‌نویس که دست و قلمش راهنمای مسیر ذهنی او هستند و هدایتش می‌کنند) باید بدون هیچ راهنما، آن هم در شب تاریک ذهن حرکت کند.»

مثال‌ها و نمونه‌های موجود در این فصل به ملموس شدن معنای ذهن‌نویسی بسیار کمک می‌کنند.

 

[شیر کاکائو]

دست‌های نویسنده​

«وقتی با دست می‌نویسیم انگار با قلبمان، با تمام وجود می‌نویسیم. وقتی با دست می‌نویسیم به صدایمان نزدیک‌تریم. انگار می‌گوییم و می‌نویسیم. نفس‌های نویسنده را در کلمات می‌توان حس کرد. احساساتش را.

میان دست و تفکر هم رابطه‌ی مستقیم است. دست (نویسا) دلالت‌گر است. دست نویسا دنیایی مخصوص به خود دارد زیرا دنیاساز است.»