البته گاه در این میان، مناظره‌های انتقادی نیز شکل می‌گرفته است که به این مناظره‌ها نقایض می‌گفتند. درباره نقد ادبی پیش از اسلام، کار به دو شیوه خاص پیش می‌رفته است؛ شیوه نخست شیوه امرای عرب و اشراف بوده است که شعر در حضور آن‌ها خوانده می‌شده و آن‌ها شاعر را ستایش می‌کردند؛ شیوه دوم نقد خاص شاعران تراز اول بوده است که با شنیدن اشعار شاگردان ضمن خرده‌گیری، نظر نهایی خود را ابراز می‌کردند.
آموزشی نقد ادبی ، ضرورت و انواع آن
- نویسنده موضوع -پریزاد-
- تاریخ شروع
اطلاعات موضوع
نقد در دوره اسلامی نیز موازین خاصی نداشته و بیشتر مبتنی بر احساسات بوده است.
تحول اساسی در نقد عرب با بحث درباره بلاغت قرآن کریم آغاز می‌شود. اغلب کتاب‌های انتقادی در زبان عرب با توجه به امر نوشته است. طبقات‌الشعرای ابوعبدالله محمد بن سلام جمحی (وفات ۲۳۲ ق)، الشعر و الشعرای ابن قتیبه دینوری (۲۱۳-۲۷۶ ق) و کتاب البیان و التبین جاحظ، از آثار انتقادی عرب هستند.
تحول اساسی در نقد عرب با بحث درباره بلاغت قرآن کریم آغاز می‌شود. اغلب کتاب‌های انتقادی در زبان عرب با توجه به امر نوشته است. طبقات‌الشعرای ابوعبدالله محمد بن سلام جمحی (وفات ۲۳۲ ق)، الشعر و الشعرای ابن قتیبه دینوری (۲۱۳-۲۷۶ ق) و کتاب البیان و التبین جاحظ، از آثار انتقادی عرب هستند.
از کتاب طبقات‌الشعرا که بگذریم، نقد عربی در این دوره به محاق می‌رود تا قرن چهارم که نظریه‌های ارسطو درباره شعر، نقد ادبی عرب را از اساس متحول می‌کند. طبق نظر میمنت میر صادقی، محمد العقاد از نخستین کسانی است که اصول سنجش خود را بر معیارهای اروپایی استوار کرده است.
ج. نقد ادبی در غرب
شوقی ضیف درباره تاریخ نقد ادبی در غرب می‌نویسد: همان‌طور که اصول فرهنگ فلسفی و هنری غرب در یونان پی‌ریزی شد، اصول و قواعد نقد غربی را نیز آن‌ها پایه‌گذاری کردند. سده هجدهم پایان دوره کلاسیک نقد ادبی غرب و زمان کنار نهادن سنت‌های کهنه یونان دانسته شده است.
عامل اساسی انقلاب ادبی در غرب، استفاده از نظریه‌های فلسفی بیکن و دکارت است. نقد این دوره نیز به نقد نئوکلاسیکی معروف است.
شوقی ضیف درباره تاریخ نقد ادبی در غرب می‌نویسد: همان‌طور که اصول فرهنگ فلسفی و هنری غرب در یونان پی‌ریزی شد، اصول و قواعد نقد غربی را نیز آن‌ها پایه‌گذاری کردند. سده هجدهم پایان دوره کلاسیک نقد ادبی غرب و زمان کنار نهادن سنت‌های کهنه یونان دانسته شده است.
عامل اساسی انقلاب ادبی در غرب، استفاده از نظریه‌های فلسفی بیکن و دکارت است. نقد این دوره نیز به نقد نئوکلاسیکی معروف است.
بعد از فروپاشی این نوع خاص از نقد، در سال ۱۹۳۰ مکتبی در آمریکا به وجود می‌آید که نقد نو (new criticism) نام می‌گیرد. بر همین اساس قرن بیستم دوره جدید نقد است. رولان بارت، منتقد فرانسوی که از پایه‌گذاران «نقد نو» است، نقد اروپا را به نقد دانشگاهی و نقد تفسیری تقسیم می‌کند.
کار نقد دانشگاهی تدوین دقیق وقایع و زندگی ادبی است و به زندگی‌نامه شاعران و نویسندگان بسیار توجه می‌کند. نقص این شیوه عدم شناخت حقیقت و ذات اثر است؛ زیرا اساس این شیوه نقد تحقیق عینی و تاریخی است.
در کنار این نوع از نقد، نقد تفسیری قرار می‌گیرد که نه‌تنها اثر را روانکاوی می‌کند، بلکه چیزی به اثر می‌افزاید. این شیوه نقد به اسرار زندگی و شرح احوال نویسنده نمی‌پردازد. کار نقد تفسیری افشای آن مضامین نهانی است که از نظر خود نویسنده هم پنهان مانده است. این شیوه نقد بر تحلیل ذاتی و درونی اثر تأکید می‌کند و معیار بررسی درون اثر است.
در کنار این نوع از نقد، نقد تفسیری قرار می‌گیرد که نه‌تنها اثر را روانکاوی می‌کند، بلکه چیزی به اثر می‌افزاید. این شیوه نقد به اسرار زندگی و شرح احوال نویسنده نمی‌پردازد. کار نقد تفسیری افشای آن مضامین نهانی است که از نظر خود نویسنده هم پنهان مانده است. این شیوه نقد بر تحلیل ذاتی و درونی اثر تأکید می‌کند و معیار بررسی درون اثر است.
از معروف‌ترین صاحب‌نظران در عالم نقد غرب سیدنی، می‌توان به درایدن، دکتر جانسن، کولریج، شلی، سنت بوو و…؛ اشاره کرد.
سابقه نقد ادبی در ایران
الف. دوره کهن
نقد ادبی به معنای امروزی آن در گذشته ادب فارسی سابقه نداشته است؛ اما وجود نقد ادبی را نیز در دوره‌های گذشته نمی‌توان انکار کرد.
سابقه نقد ادبی در ایران
الف. دوره کهن
نقد ادبی به معنای امروزی آن در گذشته ادب فارسی سابقه نداشته است؛ اما وجود نقد ادبی را نیز در دوره‌های گذشته نمی‌توان انکار کرد.
پیش از اسلام آثار معروفی چون گاثه‌های زرتشت، درخت آسوریک و یادگار زریران به‌جا مانده است. به گفته دکتر زرین‌کوب با آنکه پیش از اسلام کتاب و رساله‌ای در موضوع نقد باقی نمانده است؛ ولی از مجموع شواهد می‌توان وجود نقادی و سخن‌سنجی را در ادب آن روزگاران مسلم دانست.
نقد و آرای انتقادی در آن زمان با آرای انتقادی یونان مرتبط بوده است. در زمان اردشیر بابکان، آرای فلسفی سقراط و افلاطون در ایران رایج بوده است. می‌توان گفت: ایرانیان لااقل در عهد ساسانیان از فن شعر و خطابه ارسطو یا شرح و تلخیص‌های آن‌ها با خبر بوده‌اند.
نقد و آرای انتقادی در آن زمان با آرای انتقادی یونان مرتبط بوده است. در زمان اردشیر بابکان، آرای فلسفی سقراط و افلاطون در ایران رایج بوده است. می‌توان گفت: ایرانیان لااقل در عهد ساسانیان از فن شعر و خطابه ارسطو یا شرح و تلخیص‌های آن‌ها با خبر بوده‌اند.
در عهد سامانیان نیز نقد ادبی- البته به شیوه ذوقی- وجود داشته است؛ هرچند از شاعران پیش از عهد سامانی جز ابیاتی اندک چیزی به ما نرسیده است؛ با وجود این، مقدمه شاهنامه ابومنصوری از آثار مطرح این دوره است که بحث‌های جالبی در باب شاهنامه دارد.
در اواخر عهد سامانی و عهد غزنوی علاوه بر نقد ذوقی، نقد فنی به‌ویژه در فنون بدیع و عروض در آثاری چون «ترجمان‌البلاغه» و «حدائق‌السحر» جلوه‌گر می‌شود.
در عهد سلجوقی این رویه در آثاری چون «چهارمقاله» و «قابوس‌نامه» به چشم می‌خورد. مسأله هجو و نقد را در آثار شاعرانی چون سوزنی سمرقندی و خاقانی در جایگاه گرایشی از نقد می‌توان نام برد. البته در تذکره فارسی «لباب‌الالباب» محمد عوفی هم بابی در فضیلت شاعری وجود دارد که بیشتر کلی‌گویی است و معنای حقیقی نقد در آن لحاظ نشده است و نمی‌توان به اسلوب و سبک شاعر موردنظر پی برد.
در عهد سلجوقی این رویه در آثاری چون «چهارمقاله» و «قابوس‌نامه» به چشم می‌خورد. مسأله هجو و نقد را در آثار شاعرانی چون سوزنی سمرقندی و خاقانی در جایگاه گرایشی از نقد می‌توان نام برد. البته در تذکره فارسی «لباب‌الالباب» محمد عوفی هم بابی در فضیلت شاعری وجود دارد که بیشتر کلی‌گویی است و معنای حقیقی نقد در آن لحاظ نشده است و نمی‌توان به اسلوب و سبک شاعر موردنظر پی برد.
