آموزشی نقد ساختارگرایانه

[Tara Motlagh]

نقد ساختارگرا، شعبه‌هاي گوناگون دارد. مثلاً اگر به ارزش سياسي ـ اجتماعي واژه‌ها بپردازد، «ساختارگرايي معناشناسي» است. اگر روابط ساختاري اثر را با رويدادهاي زندگي فردي و ساختار رواني نويسنده بسنجد، «ساختارگرايي روانشناسي» خوانده مي‌شود. اگر ساختار اثر را با شرايط اقتصادي جامعه بسنجيم، «ساختارگرايي اقتصادي» و اگر ساختار اثر ادبي را به اسطوره و ادبيات اساطيري بكشانيم «نقد ساختارگرايي اسطوره‌اي» ناميده مي‌شود.

 

[Tara Motlagh]

البته، نقد ساختارگرايي، داراي مخالفين بسياري در حيطة نقد هنري مي‌باشد؛ و اين مخالفين، خود نقدهايي را بر نقد ساختارگرايي نوشته‌اند و معايب و نقاط ضعف آن را مشخص كرده‌اند. كه عبارت‌اند از:

1. منتقدين معتقدند اين سبك، به ارزش فرهنگي اثر اهميت نمي‌دهد.
2. به مفهوم اثر كاري ندارد، و اثر را فقط از نظر ساختاري بررسي مي‌كند.
3. نسبت به زيبايي آثار، بي‌توجه باقي مي‌ماند.

 

[Tara Motlagh]

طبق نظر ساختارگرايان، علي‌رغم نمودهاي متفاوت و بي‌شمار آثار هنري، ادبي، ساختارهايي محدود، زيرساخت‌هاي اين آثار را تشكيل مي‌دهد.
از نظر ساختارگرايان، بهترين و كم‌نقص‌ترين نوشته ادبي، شعر كلاسيك است؛ كه جدا از معني، داراي ساختي آهنگين و موزون است.

 

[Tara Motlagh]

نظریه و نقد ادبی: درس‌نامه‌ای میان‌رشته‌ای
برای آنکه با مفهوم ساختارگرایی بهتر آشنا شوید، نگاه حسین پاینده در جلد اول کتاب نظریه و نقد ادبی: درس‌نامه‌ای میان‌رشته‌ای، از انتشارات سمت نیز پیش روی شما قرار دارد.

 

[Tara Motlagh]

این پژوهشگر می‌گوید: «ساختارگرایی عنوانی است که نه صرفاً به نظریه و رویکردی در نقد ادبی، بلکه به نحله‌ای از تفکر اطلاق می‌شود که از نیمه دوم قرن بیستم در مطالعات مربوط به علوم انسانی؛ ازجمله در اسطوره‌شناسی، انسان‌شناسی و روان‌شناسی، رواج پیدا کرد.

 

[Tara Motlagh]

ساختارگرایی از این نظر که بررسی یا کشف «نیّت مؤلف» را کاری نامرتبط با نقد ادبی می‌داند، با فرمالیسم وجه اشتراک دارد؛ اما برخلاف فرمالیست‌ها که معتقدند هر متنی صرفاً یک خوانش صحیح دارد، ساختارگرایان اعتقاد دارند متون ادبی را می‌توان حَسَب نظام‌های دلالتگرِ متفاوتی بررسی کرد؛ بنابراین نباید برای هر متن صرفاً یک معنای واحد قائل بود.

 

[Tara Motlagh]

برای مثال، می‌توان یک غزل را حسب نظام ژانرِ غزل در ادبیات فارسی مطالعه کرد؛ اما می‌توانیم همان غزل را حسب نظام فرهنگی زمانه‌اش نیز، بخوانیم؛ علاوه بر این، اختیار کردن منظری ساختارگرایانه به ما اجازه می‌دهد تا هر شعر منفرد را حسب نظام معناییِ کل شعرهایی نقد کنیم که همراه با آن در قالب یک دفتر شعر منتشر شده‌اند یا اینکه آن شعر را به‌عنوان جزئی از مجموعه شعرهای سراینده‌اش، تحلیل کنیم.

 

[Tara Motlagh]

به همین سیاق، هر رمان منفرد تحت یک نظام نشانه‌شناختی و قواعد آن نظام، معنایی را افاده می‌کند. برای نیل به آن معنا باید قواعد معناسازیِ آن رمان را تبیین کنیم و این زمانی میسّر می‌شود که رمان مورد نظر را یا حسب ژانرِ رمان بررسی کنیم، یا حسب اجزای تشکیل‌دهنده آن، یا حسب رمان‌هایی که در بازه زمانی مشخصی کمابیش هم‌زمان با آن منتشر شده‌اند یا حسب کل رمان‌هایی که نویسنده آن منتشر کرده است.

 

[Tara Motlagh]

به این ترتیب، راه‌های متعددی برای رسیدن به معنای هر شعر یا رمان منفرد وجود دارد که در همه آن‌ها شعر یا رمان یادشده بخشی از ساختارهای بزرگ‌تر محسوب می‌شود. معنای لغوی «ساختارگرایی» (اصطلاحی که نخستین‌بار رومن یاکوبسن در سال ۱۹۲۹ به کار برد) همین است: قرار دادن پدیده‌های منفرد ذیل ساختاری معنابخش، یا تعیین معنای هر متن بر اساس کلیتی سازمان‌دهنده.

 

[Tara Motlagh]

هر پدیده جزئی از یک ساختار فراگیرتر است و می‌بایست حسب قواعد همان ساختار سنجیده شود، خواه آن پدیده مُد لباس، سبک معماری، نحو در جملات و شخصیت‌پردازی در رمان‌های جنگ باشد و خواه غزل قرن هشتم ایران.