آموزشی نقد عنصر توصیفات

[Tara Motlagh]

نقد عنصر توصیفات

تارا مطلق
***​

صحنه‌پردازی و توصیف در داستان‌نویسی یکی از ارزشمندترین مهارت‌های نوشتاری یک نویسنده است. بدین معنا که بتواند با طراحی و ساخت صحنه‌های عالی و جذاب نظر مخاطب را به نوشته خود جلب کند. برای همین در دنیای داستان‌نویسی، صحنه‌ها نقشی اساسی در ساختار متن دارند.

 

[Tara Motlagh]

صحنه‌پردازی در داستان همان چیزی‌ست که ما در سریال‌ها و فیلم‌های سینمایی می‌بینیم. یعنی ساختن و پرداختن صحنه‌ای که داستان در آن اتفاق می‌افتد.
در هر صحنه اتفاقات خاصی در داستان می‌افتد که نویسنده را موظف می‌کند متناسب با آن اتفاق عناصر محیطی را بچیند و صحنه را بسازد و آن‌چه یک صحنه را می‌سازد و به آن رنگ و حس و حال می‌بخشد توصیفات است.

 

[Tara Motlagh]

توصیفات درباره یک صحنه به زاویه دید که اول شخص یا سوم شخص باشد مربوط می‌شود. مشخص است که زاویه دید اگر سوم شخص باشد امکان توصیفات بیشتری برای صحنه فراهم می‌شود. و این مورد درباره اول شخص چندان صدق نمی‌کند. در زاویه دید سوم شخص، دست نویسنده برای توصیفاتی باز است که شخصیتی که در حال ایفای نقش است ممکن است به آن دید نداشته باشد.

 

[Tara Motlagh]

به طور مثال می‌توانیم تصور کنیم در صحنه‌ای از یک باغ قرار داریم. ما هر آنچه را که روبه‌رویمان و در زاویه دیدمان باشد می‌بینیم و می‌توانیم درباره‌اش حرف بزنیم و برای کسی که آن‌جا را نمی‌بیند توصیف کنیم اما برای دیدن چیزهای دیگر لازم است زاویه دید خودمان را تغییر دهیم و تا زمانی که این کار را نکرده‌ایم بی‌شک نمی‌توانیم ببینیم پشت سرمان چه چیزهایی وجود دارد و یا چه اتفاقی در حال رخ دادن است.

 

[Tara Motlagh]

اما زاویه دید سوم شخص این امکان را دارد که مانند هلی‌شات به همه زوایایی که داستان در آن رخ می‌دهد احاطه داشته باشد. با این‌حال باید توجه داشته باشیم که هر داستانی با توجه به زاویه دید راوی آن نیازمند توصیفات مناسب و به‌جا است.

 

[Tara Motlagh]

نکته دیگری که باید مدنظرمان باشد نوع توصیفاتی‌ست که نویسنده در متن داستان خود به‌کار برده است. این‌که نویسنده چقدر توانایی توصیف غیرمستقیم و هنرمندانه را داشته باشد، همان چیزی‌ست که تشخیصش به عهده منتقد است. منتقد باید بتواند توصیفات به‌جا، مناسب و هنرمندانه را از توصیفات مستقیم، بی‌جا، ناکافی و نامناسب جدا کند.

 

[Tara Motlagh]

نکته‌ای که نباید فراموشمان شود این است که توصیفات نباید یک‌جا انجام شوند. گاهی منتقد متوجه می‌شود بخش زیادی از متن و شاید گاهی صفحات متمادی از داستان را توصیفات به خود اختصاص داده‌اند. حجم زیاد توصیفات کاری غیرحرفه‌ای‌ست و تنها اثرش خستگی مخاطب و رها کردن آن اثر است. توصیفات در هر زمینه‌ای باید گام به گام انجام شود. نویسنده می‌تواند از کشمکش‌های درونی و یا دیالوگ‌های درست و به‌جا بین توصیفاتش استفاده کند.

 

[Tara Motlagh]

در نقد داستان توصیفات به سه دسته تقسیم می‌شوند:
۱- توصیف مکان

مهم‌ترین بخش در صحنه‌پردازی یک داستان توصیف مکان آن است. شخصیت‌های داستان در مکان‌های مختلف و در شرایط مختلف ایفای نقش می‌کنند و این مهم است که خواننده بداند در حال حاضر داستان در چه محیط و مکانی در حال وقوع است. توصیفاتی که نشان دهد مکان داستان در چه شرایطی و چه حال و هوایی‌ست. البته نحوه توصیف هم مهم است.

 

[Tara Motlagh]

برای مثال همان باغ را در نظر می‌گیریم. شخصیت داستان در یک باغ است و نویسنده باید به گونه‌ای آن را توصیف کند که علاوه بر جذابیت نوشتاری، خاصیت تصویرسازی در ذهن مخاطب را هم داشته باشد.
مثلا:
"گل‌های سرخ، سفید و زرد در کناره راه ورودی که با ماسه‌های درشت فرش شده بودند راهی زیبا تا میانه باغ ایجاد کرده بودند."

 

[Tara Motlagh]

این توصیف کوتاه از ورودی باغ می‌تواند آن‌چه مخاطب نیاز دارد را در اختیارش بگذارد و به او کمک کند تا خودش را همچون شخصیت داستان در ورودی آن باغ تصور کند. اگر نویسنده تنها می‌گفت: 《وارد باغ شد و تا وسط باغ را آرام قدم زد》 هیچ توصیفی از باغ انجام نداده است. باغ‌ها با هم متفاوتند، هر کدام شکل و شمایل خاصی دارند، برخی باغ‌ها طراحی شده‌اند و فضایشان خاص است و برخی تنها پر از درختان میوه هستند. پس هر چیزی در جای خود نیاز به توصیف مناسب دارد.