آموزشی نمایشنامه چیست؟ چگونه نمایشنامه بنویسیم؟

[دلارای]

نمایشنامه چیست؟

سوالی که اگر پاسخی برایش یافت شود ،مسئله ی اصلی نمایشنامه نویسی حل خواهد شد .ما باید به چه نوشته ای نمایشنامه بگوییم؟ تفاوتهای اساسی نمایشنامه با سایر انواع ادبی در چه فاکتورهایی خلاصه می گردد؟

نمایشنامه متن نگارش یافته ادبی – نمایشی است که برای اجرای روی صحنه تئاتر یا خواندن نوشته می شود.

«نمایشنامه» ژانر یا نوع ادبی خاصی است که با «داستان» تفاوت دارد، عناصر و ابزارهای نمایشنامه نویسی فراتر از داستان به کار گرفته می شوند.آنچه در داستان «بیان» و «توصیف» می شود، در نمایشنامه باید «دیده» و «تصویر» گردد.

حتماً این ضرب المثل عامیانه را شنیده اید که می‌گوید:

شنیدن کی بود مانند دیدن؟ زلیخا گفتن و یوسف شنیدن!​

 

[دلارای]

آری نمایشنامه نویس، متنی را برای دیده شدن، اجرا و تصویر نمودن عینی وعملی روی صحنه می نویسد . در حقیقت «نمایشنامه» نقشه و طرح کامل و جامع مهندسی برای ایجاد ساختمان نمایش روی صحنه است که همه ی جزییات و جوانب آن در نظر گرفته می شود.

علاوه بر جنبه ذاتی و جوهری، شکل ظاهری نگارش نمایشنامه نیز با نگارش داستان فرق دارد.

«نمایشنامه نویسی» به شکل امروزی در ادبیات کشور ما جوان است و سابقه طولانی ندارد و در مقایسه با سایر انواع ادبی مثل، داستان نویسی ، شعر ، مقاله نویسی ، قطعه نویسی و .. گسترش نیافته است!​

 

[دلارای]

هر چند ما در شکل سنتی دارای نمایشهای با شکوه همچون نمایش تعزیه ایرانی ( شبیه خوانی)، پرده خوانی، نقالی، خیمه شب بازی ، سیاه بازی و سایر انواع نمایشهای آیینی و عامیانه هستیم ، اما متن اینگونه رفتارهای نمایشی اغلب«فی البداهه» ، شفاهی و یا شکلی از نسخه های شعرگونه نمایشی بوده است و با نمایشنامه نویسی امروزی متفاوت است. در ادبیات ملی و مذهبی ما نظیر شاهنامه فردوسی، مثنوی معنوی مولوی، بوستان و گلستان ، سعدی ، منطق الطیر عطار نیشابوری، قصص الانبیا و قصه های قرآن کریم و ... قابلیت های نمایشی با شکوه وجود دارد که در قالب « نمایشنامه» ، نگاشته شوند، نوع جدید ادبی یعنی «نمایشنامه ایرانی» بوجود می آید که از جهت ارزشهای محتوایی و موضوعی سرآمد ادبیات جهانی است.​

 

[دلارای]

امروزه همگام با توسعه هنر و ادبیات کودکان و نوجوانان در ایران شاهد شکل گیری فعالیتهای خلاق و جدیدی چون « تئاتر مدرسه »، « تئاتر عروسکی » ،« نمایش برای کودکان درصحنه» ،«مهدکودک ها»، « نمایش در تلویزیون» و ... هستیم . اینها همه قبل از هر چیز به ادبیات نمایشی (نمایشنامه) و متون نمایشی محتاج هستند، که دستور کار و نقشه عملی و اجرایی ساختمان نمایشی آنها را مشخص کند.

به همین دلیل «نمایشنامه نویسی» به عنوان «هنر و فن» در حوزه ی فعالیتهای فرهنگی هنری بویژه کودکان و نوجوانان اهمیت پیدا کرده و ضرورت دارد تا ما به کشف و پرورش استعدادهای ادبی و نمایشنامه نویسی در میان مربیان ، معلمان و حتی اعضای نوجوان مراکز فرهنگی و هنری و مدارس بپردازیم.​

 

[دلارای]

باید اعتراف کرد که رکن اصلی یک نمایش ،بازیگر است. بازیگر در هر شرایط و زمان و مکانی می تواند نمایش برپا کند. این نمایش حتی می تواند بر پایه ی بداهه باشد (مثال بارز آن نمایشهای ایرانی از قبیل تخت حوضی و میدانی است) با این وصف نمایشنامه وقتی می تواند خودی نشان دهد که عرصه ای مناسب برای بازی و جلب تماشاچی و ارائه ی ایده ایجاد کند و دارای مختصات ویژه ای باشد :​

 

[دلارای]

1- اصالت داشته باشد .بدین معنی که نو باشد. حتی المقدور پیش از این یا نوشته نشده باشد، یا از زاویه‌ای نو به موضوع نگاه شده باشد.

2- از تکنیک مناسب برخوردار باشد. حکایت ظرف و مظروف .بعضی متن‌های نمایشی دارای‌بار موضوعی بالا و ایدهای وسیع می باشند اما در ساختاری ضعیف و تکنیکی نامناسب نوشته می‌شوند.

3- نویسنده به موضوع احاطه‌ی‌کامل داشته باشد .مطلع بودن از علوم انسانی و سایر علوم مرتبط با آنچه در نمایشنامه نوشته شده است ، به واقع نمایی آن کمک بسیاری می‌کند.

4- نمایشنامه دارای زیر ساخت واقع نمایی باشد. این موضوع با واقع‌گرایی متفاوت است. واقع‌نمایی یعنی اتفاق افتادنی. مهم نیست در چه سبکی می‌نویسیم، اما مهم آن است که جوری وقایع بیان شود که برای بیننده یا خواننده موجه باشد وقابل باور که این مسئله به ساختار برمی‌گردد.

5- فاکتورهای جذب مخاطب را دارا باشد. این یکی از مهمترین موارد در نمایشنامه نویسی است که اغلب از آن به عنوان موردی پیش پا افتاده یاد می کنند. در حالی که به نظر نگارنده یک مورد اساسی و مهم می باشد. مواردی مثل طنز، تعلیق، شخصیت‌های بکر و جذاب و...نباید فراموش شود زیرا ما باید ابتدا تماشاگر را روی صندلی بنشانیم، بعد برایش از موضوعات مهیب حرف بزنیم.​

 

[دلارای]

چگونه نمايشنامه بنويسيم؟
گام اوّل: انتخاب موضوع - ايده و طرح اوّليه

براي شروع چه موضوعي را بايد انتخاب كنيم؟ ايده و طرح اوليه نمايشنامه چيست؟ چرا طرح اوليه اهميت دارد؟ و از کجا آغاز کنیم؟

پرسش‌هايي است كه در گام اول نمايشنامه‌نويس بايد درباره آن فكر كند و پاسخ‌هاي مناسبي براي آن داشته باشد. " نمايشنامه نيمي از كار نمايشي است و اگر موضوع خوب و جذابي را براي آن انتخاب كرده باشيم و طرح اوليه ما از استحكام كافي برخودار باشد، قطعاْ نمايش خوبي براي ديدن را ميتوانيم فراهم كنيم. تمام هدف ما از اجراي يك برنامۀ نمايشي يا " نمايش عروسكي " ،‌اثر گذار بودن آن بر مخاطبان نمايش يا حداقل خوانندگان نمايشنامه است. بدين لحاظ ضرورت دارد تا درانتخاب موضوع و ارئه ايده و طرح اوليه دقت نظر بيشتري داشته باشيم .​

 

[دلارای]

اغلب نمايش هاي آماتوري (تجربي) و حتي گاه حرفه اي ،‌كه جاذبه‌اي براي مخاطبان ندارند،‌ از ضعف متن و نارسايي های نمايشنامه رنج مي‌برند! در حالي‌كه يك نمايشنامه قوي و جذاب را اگر يك گروه متوسط هم به صحنه ببرد، از جاذبه كافي براي بيننده برخودار است . يك متن ضعيف نمايشنامه را يك گروه قوي هم نمي تواند براي تماشاگر قابل تحمل بسازد. بدين ترتيب تا حدودي پاسخ پرسش‌هاي ما دربارۀ اهميت "‌انتخاب موضوع" و " طرح اوليه " نمايشنامه داده مي شود. حال بايد در جستجوي " موضوع " ،‌ " ايده " و " طرح" براي نمايشنامه باشيم . ايده و طرح اوليه نمايشنامه را كه طبعاْ در برگيرندۀ يك موضوع ( محتوا) است ،‌از كجا بايد بدست بياوريم؟​

 

[دلارای]

شروع نوشتن ،ابتدا ممکن است از جرقه های زیر برگرفته شود.
- شخصیت.

ما گاهی با دیدن یکی شخصیت خاص ،به فکر نوشتن می افتیم.شخصیتی که ما را به خود جلب می کند.و دوست داریم پیرامون او بنویسیم .در این صورت باید یرای این شخصیت ،سایر مشخصه های نمایشی را بسازیم .و او را در موقعیت نمایشی قرار دهیم​

 

[دلارای]

- موقعیت

یکی موقعیت خوب می تواند بهانه ی نوشتن باشد .موقعیتی که کمیاب و جذاب است . در اینجا ما باید برای این موقعیت ،شخصیت های مناسب پیدا کنیم .

- مکان

گاهی یکی مکان می تواند ما را به نوشتن وادارد .مکانی که می تواند جای مناسبی برای پرداختن شخصیتها و موقعیتهای نمایشی باشد .

- واقعه

بعضی وقایع دارای دستمایه های نوشتن نمایش می باشند .خواه معاصر یا تاریخی .در اینجا می توان از شخصیتهای واقعی یا تخیلی بهره برد .​