آموزشی نگاهی تحلیلی به نمایش‌نامه‌ی بازرس اثر نیکلای گوگول

[-pariya-]

«ماریا آنتونوفنا» دختر آنتون و آنا، شاید یکی از پاک‌ترین شخصیت‌های نمایش باشد که البته باز هم نمی‌توانیم او را تماماً بی‌گناه بدانیم. شخصیت او دقیقاً مثل کدهای ژنتیکی‌اش، حاصل ترکیب دو تفکر مادی‌گرا و فرصت‌طلب است و هر چیزی که از پدر و مادرش به ارث برده، او را هم در این ماجرا سهیم می‌کند. او مثل مادرش تعریف درستی از خانواده ندارد -آنا و دخترش زود خودشان را به خلیستاکوف می‌‌رسانند و به سرعت جذب شهرت او می‌شوند- و مثل پدرش، طمع جلوی فکرش را می‌گیرد.

 

[-pariya-]

خلیستاکوف حقیقت و نتیجه‌ی اعمال فاسد قدرتمندان شهر است و وقتی این فساد زیاد شد، اول از همه دامن دختر خود شهردار را می‌گیرد. چنان‌چه در داستان می‌خوانیم، خلیستاکوف دل ماریا را به دست می‌آورد، از آن‌طرف به مادرش نیز نگاه جنسی دارد، به ماریا قول ازدواج می‌دهد و هرگز هم برنمی‌گردد.

 

[-pariya-]

ایوان الکساندروویچ خلیستاکوف
فکر می‌کنم جذاب‌ترین شخصیت داستان برای ما خواننده‌ها کسی نباشد به جز خلیستاکوف. از منظر اخلاقی نمی‌توانیم هیچ‌کدام از شخصیت‌های داستان را مثبت بدانیم، اما بین این‌همه شخصیت سیاه، او کسی‌ست که رفتار متقابل را به سر خودشان می‌آورد و این انتقام، حتی با این‌که می‌دانیم انتقامی از سر طمع است و همان فرهنگ را گسترش می‌دهد، برایمان لذت‌بخش است.

 

[-pariya-]

خلیستاکوف شخصیتی‌‌ست که از همه خاکستری‌تر است و اعمال بد او، در زمینه‌ای اتفاق می‌افتد که از پیش آماده شده. او و آنا به عنوان فرزندان یک جامعه که نسل جوان را تشکیل می‌دهند، به شکلی هنرمندانه و نمادین، اولاً نگاه اجتماعی نویسنده در توضیح گسترش فرهنگ‌ منفی را نشان می‌دهد؛ ثانیاً به یاد ما می‌آورد که خوب و بد مثل انرژی از اصل پایندگی پیروی می‌کنند و هرگز از بین نمی‌روند.

 

[-pariya-]

اعمال منفی شخصیت‌ها نیز جای دوری نرفته و بدی‌های آن‌ها فقط از شخصی به شخص دیگر منتقل شده! نوشته‌های گوگول این شخصیت را نه یک فریبکار، که فرصت‌طلبی می‌داند که از حماقت موجود نهایت بهره را می‌برد.

 

[-pariya-]

دوبچینکسی، بوبچسنکی و رئیس پست
از بین شخصیت‌های متعددی که داستان دارد، گوگول استادانه بهره‌ی داستانی‌اش را می‌گیرد و هیچ‌کدام را بی‌فایده رها نمی‌کند. قضیه‌ی «تفنگ چخوف» در این داستان گوگول به خوبی مشهود است؛ او از شخصیت‌هایی کوچک که حتی از رؤسای شهر هم نیستند، استفاده کرده تا تأثیر افرادی را در چشم خواننده پررنگ کند که اصلاً به چشم نمی‌آیند اما نقش کلیدی دارند.

 

[-pariya-]

دوبچسنکی و بوبچینسکی دو برادر ملّاک در شهر هستند که تفاوت‌های کمی باهم دارند و با چاپلوسی و کاسه‌لیسی، از ته‌مانده‌ی فسادهای شهردار و دیگران، تغذیه می‌کنند و زمین‌هاشان را گسترش می‌دهند.

 

[-pariya-]

شخصیت جزئی اما مهم دیگر داستان رئیس اداره‌ی پست است. مردی ساده‌لوح و بی‌بهره از کمترین هنری که بتوانیم جزو شخصیتش بدانیم. او نقش یک میان‌مایه را دارد که صاحب اداره‌ی پست شده و نامه‌های خصوصی مردم را می‌خواند. نکته این‌جاست که فساد در این شخصیت، صرفاً به یک مسئله‌ی روانی تبدیل شده و هیچ قدرت و ثروتی را برایش به همراه ندارد؛ .

 

[-pariya-]

اما گوگول یک نویسنده‌ی واقع‌گراست و همین شخصیت را در جایی از داستان قرار می‌دهد که اهمیت زیادی دارد. او کسی‌ست که از ابتدا خبر آمدن بازرسی مخفی را به شهردار می‌دهد و در پایان هم، خود اوست که شخصیت حقیقی خلیستاکوف را از روی نامه‌ای که به دوستش داده، می‌فهمد

 

[-pariya-]

زمینه‌های داستانی
در ادبیات داستانی تعاریف متفاوتی برای هر مفهوم وجود دارد و از نگاه سبک‌های مختف، می‌توانیم هر داستان را به اجزای زیادی تقسیم کنیم؛ اما معمولاً در تمام این دسته‌بندی‌ها «زمینه» یا همان theme یکی از اصول است و بدون در نظر گرفتن این مفهوم، کار نقد لنگ می‌زند. در این داستان دو زمینه‌ی اصل یوجود دارد که هرکدام را برای شما باز خواهیم کرد.