همگانی هنر کاشی کاری

[Mahi.otred]

کاشیکاری هنری ایرانی است که با ورود دین اسلام به سرزمین پارسی‌گویان و ایجاد سبک معماری ایرانی – اسلامی به اوج خود رسید. کاشیکاری سخت و طاقت فرساست اما هنری است که نتایج اعجاب‌آور آن در انواع گوناگون معرق، هفت‌رنگ، معقلی و مقرنس جلوه پیدا می‌کند.

 

[Mahi.otred]

کاشیکاری معرق

زیباترین و سخت‌ترین مدل کاشی، معرق است که فقط استادان بزرگ از پس اجرای آن برمی‌آیند. در این نوع کاشیکاری قطعه‌های مختلف کاشی بریده شده و کنارهم کار می‌شوند تا به اصطلاح پارچه‌ای زیبا از کاشی خلق شود. معرق کاری کاشی از قرن چهارم هجری و در زمان حکومت سلجوقیان رواج پیدا کرد و در قرن هشتم به کمال رسید. در این قرن بخش‌ها و اشکال مختلف کاشی ریزتر شدند و طرح‌های هنرمندانه‌ای خلق شد.

 

[Mahi.otred]

کاشی معرق در چند مرحله انجام می‌شود، ابتدا استاد طرح مورد نظر را می‌کشد و آن را به دقت رنگ‌آمیزی می‌کند. سپس طرح شماره گذاری و بخش بندی می‌شود، پس از این مرحله طرح از روی کاغذ چیده و بر اساس رنگ طبقه بندی می‌شوند. کاغذهای بریده شده با استفاده از سریشم بر روی کاشی با رنگ مورد نظر چسبانده می‌شود.

 

[Mahi.otred]

پس از آنکه کاغذهای چسبانده شده کاملا خشک شد با استفاده از تیشه‌ای شروع به برش قطعات کاشی می‌کنند که به آن "لب‌زنی" می‌گویند. پس از بریده شدن و صیقل دادن کاشی‌ها نوبت‌ آن است که بر اساس شماره گذاری تکه‌های کاشی در کنار هم چیده شوند. در نهایت ملات ریزی و نصب کاشی‌ها بر روی محل مورد نظر انجام خواهد شد. این مدل کاشیکاری نیاز به دقت بسیار بالا دارد و زحمت زیادی را می‌طلبد.

 

[Mahi.otred]

کاشیکاری معرق در بناهای شاخص زیادی به‌کار رفته است، صفویان نیز علاقه زیادی به این مدل از کاشیکاری داشتند و این تزئین در این دوران به اوج خود رسید. مسجد شیخ لطف‌الله، مسجد جامع عباسی، کاروانسرای عباسی، مسجد کبود تبریز و بخش‌هایی از کاخ نیاوران از جمله بناهایی هستند که می‌توان در آن نمونه اعلای کاشی معرق را دید.

 

[Mahi.otred]

کاشیکاری هفت‌ رنگ

در این شیوه، کاشی‌هایی با شکل و ابعاد منظم بنا بر سلیقه استادکار و ویژگی‌های محل اجرای اثر با شکل‌های مربع، مستطیل و شش ضلعی در کنارهم قرار می‌گیرند. در این نوع از کاشیکاری ابتدا طرح‌ را با استفاده از زغال از روی کاغذ بر روی کاشی کپی می‌کنند، سپس رنگ‌آمیزی کرده و کاشی را درون کوره قرار می دهد. سیاه، سفید، لاجوردی، فیروزه‌ای، قرمز، زرد و حنایی هفت رنگ متداولی هستند که در کاشیکاری هفت رنگ استفاده می‌شوند.

 

[Mahi.otred]

کاشی لعاب دار یا کاشی هفت رنگ از دوره تاریخی هخامنشی در بناهای باستانی دیده شد، ولی هیچگاه به صورت جدی و به فراوانی در بناها استفاده نشده است. تا دوره تاریخی سلجوقی که کاشی‌های رنگین جای خود را در تزیینات بناهای مهم پیدا می کنند و به عنوان یکی از تاثیرگذارترین بخش های بنا، خود را جلوه گر می‌سازند.

 

[Mahi.otred]

این مدل از کاشیکاری سرعتی بیشتر از معرق دارد و کاشیکاری هفت رنگ را بیشتر در اماکن مذهبی می‌توان دید. پس از گشترش اسلام این مدل از کاشیکاری را به وفور در مساجد به خصوص مناره‌ها می‌توان دید. مناره مدرسه چهارباغ اصفهان یکی از بناهایی است که نمونه زیبا و اعلای کاشیکاری هفت رنگ یا خشتی را می‌توان در آن دید.

 

[Mahi.otred]

کاشیکاری مَعقِلی:

کنارهم قرار گرفتن کاشی‌های بسیار کوچک که معمولا شکل هندسی مربع یا مستطیل دارند، کاشیکاری معقلی است. سبک معقلی در واقع ترکیبی از کاشیکاری و آجر بوده که باعث به حداقل رسیدن میزبان انبساط و انقباض کاشی‌ها شده و در نتیجه آسیب کمی به لعاب کاشی می‌رسد. در کاشی معقلی از انواع خطوط مستقیم در محورهای عمودی و افقی، همچنین گاه خطوط مورب با زاویه ۴۵ درجه و شطرنجی استفاده می‌شود.

 

[Mahi.otred]

به کاشیکاری معقلی، بنایی نیز می‌گویند، چرا که این کاشی به خط کوفی بنایی مزین بوده و در سطوح مختلف تزئینات معماری از آن استفاده می‌شده است. از این خط در کتابت و نگارش استفاده نمی‌شده، اما در معماری کاربرد زیادی داشته است؛ به این صورت که ابتدا نوشته را در صفحه‌ای شطرنجی مشخص و سپس حروف را مرتب می‌کردند. در مرحله پایانی نیز آجر و کاشی بر روی بنا نصب می‌کردند تا حروف شکل بگیرد و نوشته نمایان شود.