آموزشی هکسره چیست؟ کاربرد درست ه و کسره در نوشتار فارسی محاوره‌ای

[شاهدخت]

هکسره چیست؟ کاربرد درست ه و کسره در نوشتار فارسی محاوره‌ای

 

[شاهدخت]

موارد مواجهه با مشکل ه کسره
صفت و موصوف یا مضاف و مضافه‌الیه
در ترکیبات وصفی و اضافی بعد از موصوف یا مضاف الیه باید از کسره اضافه (ــِ) بین دو کلمه مورد نظر استفاده کنیم و به کار بردن «ه/ ـه» نادرست است.

 

[شاهدخت]

کاربرد نقش‌نمای اضافه در صفت و موصوف​

اگر کلمه‌ای به عنوان صفت بعد از اسمی اضافه شود، استفاده از «ه» بعد از کلمه موصوف نادرست است.

درست: حالِ دوستم خوب نیست.
نادرست: حاله دوستم خوب نیست.

درست: اون کتاب مالِ منه.
نادرست: اون کتاب ماله منه.

درست: چه خیابونِ شلوغی بود.
نادرست: چه خیابونه شلوغی بود.

 

[شاهدخت]

کاربرد نقش‌نمای اضافه در مضاف و مضاف‌الیه​

در ترکیبات مضاف و مضاف الیه نیز استفاده از ه برای کلمه مضاف الیه نادرست است.

درست: کتابِ منو ندیدی؟
نادرست: کتابه منو ندیدی؟

درست: کلاسِ زبان می‌رم.
نادرست: کلاسه زبان می‌رم.

درست: فلاسکِ چای رو با خودت بیار.
نادرست: فلاسکه چای رو با خودت بیار.

درست: زبانِ سرخ، سرِ سبز می‌دهد بر باد.
نادرست: زبانه سرخ، سره سبز می‌دهد بر باد.

 

[شاهدخت]

حالتی که «ه/ ـه» جزئی از واژه است​

از دیگر مواردی که ممکن است با مشکل هکسره در نوشتار فارسی مواجه شویم، حالتی است که «ه/ ـه» جزئی از واژه است و به‌ عنوان حرف اصلی در انتهای کلمه آمده است که به آن «ه غیر ملفوظ» هم گفته می‌شود. در چنین مواردی «ه/ ـه» نباید حذف شود و استفاده از کسره (ــِ) به جای آن نادرست است.

درست: آفتابه قدیمی
نادرست: آفتابِ قدیمی

درست: چشمه آب
نادرست: چشمِ آب

 

[شاهدخت]

در چنین مواردی دو واژه آفتاب و آفتابه و چشم و چشمه با هم اشتباه گرفته می‌شوند و معنای جمله عوض می‌شود.

درست: صد دانه یاقوت، دسته به دسته / با نظم و ترتیب، یک‌جا نشسته
نادرست: صد دانِ یاقوت، دستِ به دستِ / با نظم و ترتیب، یک‌جا نشستِ
شعر صد دانه یاقوت از مصطفی رحماندوست

 

[شاهدخت]

نکته
در ترکیبات وصفی و یا اضافی، هر گاه آخر واژه‌ی موصوف یا مضاف‌الیه مختوم به «های» غیرملفوظ بود یای میانجی یا ه همزه‌دار به صورت (هٔ) بروز پیدا می‌کند. برخی‌ها هم آن را به صورت نیم‌فاصله و «ی» به واژه‌ی مختوم به های غیرملفوظ می‌چسبانند. درباره این مورد و شکل صحیح نوشتار آن اختلاف نظرها وجود دارد.

 

[شاهدخت]

به جای فعل «است» و برخی شناسه‌ها و حروف انتهایی برخی واژه‌ها در نوشتن فارسی محاوره​

در زبان محاوره‌ای ما به جای فعل «است» یا «هست»، گاهی از صدای e استفاده می‌کنیم. در چنین مواردی نباید از کسره استفاده کرد و باید از «ه» استفاده کنیم.

درست: حالت چطوره؟ (حالت محاوره جمله «حالت چطور است؟»)
نادرست: حالت چطورِ؟

درست: چه مردِ خوبیه. (چه مرد خوبی است.)
نادرست: چه مرده خوبیِ

درست: امشب تو شهر چراغونه / خونه دیبا داغونه
نادرست: امشب تو شهر چراغونِ / خونه دیبا داغونِ
بخشی از شعر پریا از احمد شاملو

 

[شاهدخت]

گاهی در زبان محاوره در انتهای افعال سوم شخص به جای «ـَد» از صدای e استفاده می‌شود. در این مواقع نیز نباید از کسره استفاده کنیم و باید «ه» بیاوریم.

درست: خوب غذا می‌خوره؟ (خوب غذا می‌خورد؟)
نادرست: خوب غذا می‌خورِ؟

درست: میتونه حرف بزنه. (می‌تواند حرف بزند.)
نادرست: میتونِ حرف بزنِ.

درست: دنیای ما عیونه / هر کی می‌خواد بدونه / دنیای ما خار داره / بیابوناش مار داره / هر کی باهاش کار داره / دلش خبردار داره!
(صورت غیر محاوره این ترانه در واقع این‌گونه است: دنیای ما عیان است / هر کسی می‌خواهد بداند / دنیای ما خار دارد / بیابان‌هایش خار دارد / هر کسی با او کار دارد / دلش خبردار دارد!
نادرست: دنیای ما عیونِ / هر کی می‌خواد بدونِ / دنیای ما خار دارِ / بیابوناش مار دارِ / هر کی باهاش کار دارِ / دلش خبردار دارِ!
بخشی از شعر پریا از احمد شاملو

 

[شاهدخت]

استفاده از تکواژ «ه/ ـه» به عنوان نشانه معرفه​

به اسم‌هایی که به فرد یا شیء شناخته شده و مشخصی دلالت دارد معرفه می‌گویند. گاهی در زبان محاوره از تکواژ «ه/ ـه» به عنوان نشانه معرفه استفاده می‌شود. وقتی این «ه» به آخر یک کلمه اضافه می‌شود، یعنی مخاطب می‌داند در مورد چه ک.س یا چیزی در حال صحبت هستیم.

درست: با کی داشتی حرف می‌زدی؟ با همون دختره؟
نادرست: با کی داشتی حرف می‌زدی؟ با همون دخترِ!

درست: کیف کوچیکه توی کمد نیست.
نادرست: کیف کوچیکِ توی کمد نیست.

نکته​

گاهی تکواژ «ه/ ـه» برای تحقیر و کوچک شمردن نیز به کار می‌رود.

درست: پسره دیوانه (پسره‌ی دیوانه)
نادرست: پسرِیِ دیوانه

موارد بالا بیشترین مواردی که ممکن بود به اشتباه هکسره دچار شویم را دربرمی‌گرفت. تشخیص درست استفاده به‌جا از کسره اضافه (ـــِ) یا «ه/ ـه» نیازمند شناخت درست از ساختار جمله‌ها و املای صحیح کلمات است.