آموزشی ویرایش کتاب چگونه است و چطور انجام می‌شود؟

[Aramesh.]

ویراستاری کتاب دقیقا چیست؟
ویرایش کردن یعنی آماده‌سازی نهایی متن برای انتشار در بازار کتاب. ویراستاران از جنبه‌های مختلفی دست به ویرایش می‌زنند. ویرایش دارای دسته‌بندی‌هایی به شرح زیر است:

ویرایش صوری؛
ویرایش ادبی؛
ویرایش محتوایی.
هر یک از این انواع ویرایش برای رساندن اثری مکتوب به سطح استاندارد ضروری هستند. اجازه بدهید که به شرح هر یک بپردازیم:

 

[Aramesh.]

ویرایش صوری
ویرایش صوری به چه معناست؟ ویرایش صوری یا ظاهری که به آن ویرایش فنی هم گفته می‌شود، نوعی از ویرایش کتاب است که به کمک آن، ظاهر نوشته و کتاب بهتر می‌شود. ویرایش فنی یا صوری به‌ گونه‌ای است که در آن، نویسنده با رعایت علائم نگارشی و یک‌دست کردن لحن و شکل املای متن باعث چشم‌نوازتر شدن آن می‌شود و اجازه نمی‌دهد که خواننده به خاطر مشکلات مختلف موجود در ظاهر متن و املای کلمات خسته شود و خواندن را متوقف کند.
اگر می‌خواهید ویرایش فنی، ظاهری یا همان صوری را به خوبی انجام بدهید باید دقت کنید تا نقل‌قول‌ها را با علائم درست مطرح کنید، رعایت خط فارسی، کنترل‌کردن فهرست مطالب، پاراگراف‌بندی، توجه به نمودارها و جداول و زیرنویس‌شان و علائم نگارشی از مهم‌ترین چیزهایی است که در ویراستاری کتاب باید در نظر گرفت.

 

[Aramesh.]

ویرایش ادبی
ویرایش ادبی یا نگارشی هم نوع دیگری از ویرایش است که در فرایند آماده‌سازی یک کتاب باید به آن دقت شود. ویراستار ادبی حق مداخله در سبک روایی نویسنده ندارد. به عبارت دیگر، این اجازه را ندارد که به میل خود دست به تغییرات در نوشته بزند و لحن و سبک نویسنده اصلی را عوض کند. بلکه در بخش ویرایش ادبی کار فقط می‌تواند اصول ساختاری زبان را در نظر بگیرد و اگر احیانا ایراد و اشکالی در متن از این لحاظ وجود دارد، آن را برطرف نماید. ویرایش ادبی باعث می‌شود تا متنی در مقابلتان ظاهر شود که از نظر شکل و ظاهر کاملا شسته‌رفته است و مخاطب را به دردسر نمی‌اندازد.

 

[Aramesh.]

ویرایش محتوایی
ویرایش محتوایی هم از نامش پیداست که چه کارکردی دارد. ویراستار کتاب در این بخش از ویرایش باید تلاش کند تا محتوای کار را از نظر علمی و تخصصی به خوبی بررسی نماید. اینجاست که نیاز به فردی به عنوان ویراستار پیدا می‌شود که از نظر تخصصی به محتوای متن موجود در کتاب تسلط داشته باشد. اگر ویراستار محتوایی اشکال و ایرادی درباره محتوای کار ببیند یا احساس کند که برخی مفاهیم نیاز به توضیحات بیشتری دارند باید دست به اصلاح آنها بزند.
البته در ویرایش محتوایی نیاز به تعامل میان نویسنده و ویراستار وجود دارد. در این تعامل است که احتمال اشتباه مطرح کردن مفاهیم و مطالب علمی و تخصصی به حداقل می‌رسد. اگر هم کتابی ترجمه باشد، وظیفه ویراستار کتاب این خواهد بود که محتوای علمی مطرح‌شده را با نسخه اصلی آن کاملا مقایسه کند تا هیچ‌گونه خلل و اشتباهی در کار نباشد. ویرایش محتوایی نوعی ویرایش علمی است که اجازه نمی‌دهد مطالبی نادرست به متن راه پیدا کنند و این در فرایند نشر هر کتابی بسیار مهم است.

پس اگر از خودتان می‌پرسید که ویرایش کتاب چگونه است باید بدانید که مراحل بالا در این فرایند طی می‌شوند تا کتابی معتبر و دقیق آماده خواندن شود. البته متاسفانه تمام کتاب‌های موجود در بازار، این مراحل را طی نمی‌کنند و در بسیاری از موارد می‌توان شاهد ترجمه و چاپ کتاب بی‌کیفیت هم بود. ویراستاری بخش‌های مختلف می‌توانند به افراد مختلف سپرده شوند یا اگر ویراستاری در تمام این زمینه‌های ویرایش صاحب تسلط و تخصص است، امکان این وجود خواهد داشت که تمام کار را به او واگذار کنید.

 

[Aramesh.]

برای ویرایش کتاب چه باید کرد؟
برای اینکه بتوانید کتابی را ویرایش کنید و متنی را پیراسته نمایید باید تجربه و دانش کافی در این زمینه داشته باشید. بخش دانش را می‌توان با مطالعه کتاب‌های مفید و مناسب در حوزه ویرایش قوی کرد اما بخش دیگر که به تجربه بازمی‌گردد از طریق مطالعه متن‌های مختلف و همچنین کارکردن روی متون گوناگون زیر نظر اساتید میسر و ممکن می‌شود.
دقت و حوصله هم از دیگر ویژگی‌هایی است که هر ویراستار موفق باید به آن تسلط پیدا کند. هدف ویراستاران این است که متنی را برای مخاطبان آن، خواندنی و جذاب کنند. یعنی با رفع اشکالات و ایرادات محتملی که دارد، دست به پالایش متن بزنند. البته این پالایش و پیراستن نباید به مثابه دخالت و تعدی به متن نویسنده اصلی باشد. اگر هم پای ترجمه در میان است، نباید لحن و منظور نویسنده اصلی در فرایند ترجمه و ویرایش عوض شود.

 

[Aramesh.]

نکات مهم برای ورود به امر ویراستاری چیست؟
برای اینکه ویرایش کتاب به بهترین شکل ممکن پیش برود، نیاز به ویراستاری صبور است که تمام بخش‌های کار را به درستی و بادقت بررسی و اصلاح کند. موارد زیر برای انجام ویراستاری به شکلی دقیق و اساسی بسیار کاربردی هستند:
برای ویرایش کتاب عجله نداشته باشید
عجله دشمن شما در هر کاری است. پس عجله‌کردن را کنار بگذارید و مطمئن باشید اگر صبر و حوصله زیادی به خرج بدهید نتیجه کارتان اثری قابل‌دفاع خواهد بود که هیچ اما و اگری در آن نیست. اگر نویسنده یا مترجم کتاب هم خودتان بوده‌اید و حالا قصد دارید که کار ویرایش را پیش ببرید، بهتر است اندکی زمان بدهید و بعد شروع به کار کنید. ایجاد فاصله میان شما و کار ویرایش باعث می‌شود تا ذهنتان استراحت کند و انباشته از اطلاعاتی که ناشی از کار قبلی یعنی نوشتن یا ترجمه است به سمت ویرایش نرود. به طور کلی هم زمانی که مشغول به فرایند ویرایش می‌شوید باید با حوصله کافی این کار را انجام دهید تا نتیجه کارتان تمیز باشد.

 

[Aramesh.]

متن‌ها را با صدای بلند بخوانید
یکی از کارهای مهمی که می‌توانید در مسیر ویرایش انجام دهید، بلند خواندن متون است. بلندخواندن باعث می‌شود تا ایراداتی که به طور معمول پیش می‌آید از بین برود. با این کار، دقیقا متوجه می‌شوید که پای اشتباهی به میان است یا متن را کاملا از هر گونه ایراد پاک کرده‌اید.
ویراستاری گروهی هم معمولا ایده خوبی برای انجام کارهای ویرایش است. منظور این است که چند نفر روی یک متن کار کنند تا ایرادات آن کاملا رفع شود. البته چنین کاری نیاز به وجود هماهنگی تیمی مناسب میان افرادی دارد که قرار است با هم کار کنند.

 

[Aramesh.]

با دیدی کلان به نوشته نگاه کنید
در هنگام ویرایش کتاب باید با دیدی کلان به آن نگاه کنید. فرقی نمی‌کند که مشغول ویرایش کتاب هستید یا مقاله یا هر چیز دیگری؛ در ابتدا باید متن را بخوانید و دیدی کلی درباره آن به دست بیاورید. بدیهی است که در این مرحله نمی‌توانید وارد جزئیات شوید و ریزه‌کاری‌ها از چشمتان جا می‌مانند. اما این حرکت باعث می‌شود که متوجه شوید چه برنامه‌ای برای شروع کارتان بهتر است و باید روی چه نکاتی از متن تمرکز کنید. در واقع، دیدی مناسب درباره نوع نگارش نویسنده به دست می‌آورید. این دید به شما در تنظیم برنامه ویرایش راهنمایی خواهد کرد.

 

[Aramesh.]

برنامه‌ای برای روند ویرایش ترتیب بدهید
بعد از اینکه دیدی کلان نسبت به موضوع ویرایش پیدا کردید و دست‌تان آمد که با چه متنی روبه‌رو هستید باید تلاش کنید تا به سراغ برنامه‌ریزی بروید. یعنی برای خودتان برنامه‌ای ترتیب بدهید که براساس آن کارتان را پیش ببرید؛ مثلا فصل‌به‌فصل، بخش‌به‌بخش یا انجام بخش‌های مشابه در کتاب. این شما هستید که باید برنامه‌ای دقیق و مناسب برای خودتان ترتیب بدهید.

دانستن این نکات درباره ویرایش به شما کمک می‌کند که بعد از اینکه با متنی روبه‌رو شدید، بنا به نوع نوشته و مدت زمانی که در اختیارتان است به کار ویراستاری بپردازید و سردرگم نشوید. برنامه‌ریزی برای امر ویرایش به شما کمک می‌کند تا با روندی مناسب هر کتاب یا مقاله را شروع کنید و به پایان برسانید.

 

[Aramesh.]

سفارش ترجمه کتاب و ویرایش کتاب خارجی چگونه است؟
اگر بنا باشد کسی دست به ترجمه کتاب بزند باید واجد ویژگی‌هایی باشد. نخستین و اصلی‌ترین شرط این است که فرد به زبان انگلیسی یا هر زبان دیگری که کتاب به آن نوشته شده، واقف باشد. باور کنید که نرم‌افزارهای ترجمه و ابزارآلات ماشینی نمی‌توانند روش خوبی برای ترجمه کردن یک متن خارجی باشند.
ترجمه یک هنر و بیش از آن، یک فن است. پس هیچ‌ک.س نمی‌تواند یک‌شبه و بدون داشتن تجربه و تلاش به سطحی از ترجمه‌کردن برسد که کتابی را راهی بازار کند. پس اگر بنای دادن سفارش ترجمه به کسی را دارید یا از او می‌خواهید که اثری را که ترجمه شده، ویراستاری کند باید حتما از کیفیت کارش و میزان وقوفی که به متن دارد باخبر باشید.

مشخصات و ویژگی‌های مترجم و ویراستار خبره کتاب‌های خارجی به شرح زیر است:
- آشنایی کامل به زبان مقصد و مبدأ؛
- آشنایی با محتوای موجود در کتاب و درک کامل آن؛
- توجه به وفادار ماندن به متن اصلی نویسنده؛
- مدیریت صحیح برای جمع‌بندی اثر به شکلی خوانا و مناسب برای مخاطب بومی.
ویراستار کتب خارجی و مترجم باید این ویژگی‌ها را داشته باشد. در غیر این صورت، اثری از او روانه بازار می‌شود که از سوی مخاطبان حرفه‌ای و تیزبین سریعا به عنوان کاری بی‌ارزش کنار گذاشته خواهد شد. ویرایش کردن هر اثری باعث می‌شود تا متن صیقلی شود و آماده خواندن برای مخاطبان باشد.