آموزشی ویژگی‌های ژانر جنایی در ادبیات داستانی

[Tara Motlagh]

حتی اگر چندان اهل دنبال کردن آثار ژانر جنایی نباشید، باز هم با آثاری برخورد کرده‌اید که جنایت بخشی اساسی در آن است. ارتکاب به جرم، یعنی پا را از حدود قانونی فراتر گذاشتن. فرقی نمی‌کند انگیزه چه بوده یا چه چیزی نقش محرک را بازی کرده، درهرحال انسانی به انسانی دیگر آسیب رسانده و همین جرم است که جرقۀ شروع یک داستان جنایی را روشن می‌کند.

 

[Tara Motlagh]

یکی از مهم‌ترین لحظات در هر داستان جنایی، لحظۀ کشف هویت قاتل و پرده‌برداری از حقیقتی است که به واقع رخ داده. در هرداستان جنایی یک کارآگاه وجود دارد که از همان ابتدای آگاهی از ماجرا سرنخ‌ها را دنبال می‌کند تا آخرسر بتواند عدالت را اجرا و حقیقت را افشا کند. و همین است که باعث می‌شود عاشق ادبیات جنایی شویم، چون ماجرا، ماجرای کشف کردن و از میان تاریکیِ جهل به روشنیِ آگاهی رسیدن است!

 

[Tara Motlagh]

ادبیات جنایی چیست؟

شاید خیال کنید تمام داستان‌های جنایی پر از کشتن و مُثله کردن و قاتل‌های زنجیره‌ای روان‌پریش است. اما نه؛ داستان جنایی فقط درمورد کشتن نیست.
ادبیات جنایی برگردان واژۀ crime fiction است که درواقع به جرم اشاره دارد. پس هر جرمی مانند دزدی، اختلاس، کلاه‌برداری، جعل اسناد و هویت و… می‌تواند هستۀ مرکزی داستان جنایی قرار بگیرد. البته این جرم باید اثر زیادی بر زندگی کاراکترها داشته باشد و برای مخاطب مهم به‌نظر برسد.

 

[Tara Motlagh]

درست مانند داستان «سنگ ماه» نوشتۀ «ویلکی کالینز». در این داستان ماجرای دزدیده شدن یک الماس روایت می‌شود.
کارآگاه داستان رد سرنخ‌ها را می‌گیرد تا بتواند هویت قاتل (مجرم) را فاش کند. حتی اگر داستان ما از دیدگاه مجرم و یا قاتل نوشته بشود، باز هم داستان همان است؛ منتها این‌جا «قاتل چه کسی است» مهم نیست، بلکه تعلیق داستان بر سؤال «آیا قاتل گیر می‌افتد؟» استوار می‌شود.

 

[Tara Motlagh]

ادبیات جنایی از کجا شروع شد؟

داستان هابیل و قابیل را می‌دانید؟ این اولین داستان جنایی بشر است. طبیعتاً بعد از آن آدم‌ها انواع مختلفی از جرم را کشف کردند و به نمایش گذاشتند، چون با بیشتر شدن آدم‌ها و شکل گرفتن تمدن‌ها، قوانین مختلفی پایه‌گذاری شدند و همیشه هم عده‌ای پیدا می‌شوند که برای رسیدن به خواسته‌شان خلاف آن‌ها عمل ‌کنند.

 

[Tara Motlagh]

بعد از آن بود که داستان قانون‌شکنان و نحوۀ مجازاتشان بیشتر و بیشتر شد. این داستان‌ها علاوه بر سرگرم‌کننده بودن و داشتن رگه‌هایی از ترس و هیجان، یک وظیفۀ مهم برعهده داشتند:

با قانون درنیفت وگرنه سزاش رو می‌بینی!

فرقی نداشت این قانون از جانب خدا، شاه، دولت یا هرکس دیگری باشد؛ هر قانون‌شکنی یک انتقام در پی داشت.
با تجدید حیات دورۀ گوتیک و پا به میدان گذاشتن آقای آلن پو، داستان‌های جنایی رنگ و بویی تازه به خودشان گرفتند و کارآگاه‌هایی با ویژگی‌هایی خاص وارد میدان شدند.

 

[Tara Motlagh]

ادبیات جنایی شامل چه شاخه‌هایی است؟

به‌طور کلی ادبیات جنایی دارای 5 شاخۀ اصلی است: معمایی-کارآگاهی، سبک کارآگاهی خشن، داستان پلیسی، تریلر جنایی و رمان جنایی-تاریخی.

 

[Tara Motlagh]

معمایی و کارآگاهی:

قبل از هرچیز باید بگویم که معما یک شیوۀ روایت است. پس می‌توانیم در هر ژانری یک معما در داستان‌مان داشته باشیم. معما حالتی است که در آن مخاطب نسبت به کاراکترهای داستان به اطلاعات کمتری دسترسی دارد و نویسنده از همه جلوتر است.

 

[Tara Motlagh]

فرقی نمی‌کند این داستان معمایی شما با چه نوع ژانر یا کارآگاهی همراه باشد، در هر حالت شما باید مجموعه‌ای از سرنخ‌های اصلی و فرعی و حتی گمراه‌کننده مقابل روی مخاطب بچینید و با دایره‌ای بسته از مظنونین یک بازی حدس و گمان راه بیندازید.

 

[Tara Motlagh]

داستان‌های معمایی و کارآگاهی بسته به نوع روایتِ معما و ویژگی‌های اصلی کارآگاه یا محیط اصلی داستان به دسته‌های مختلفی تقسیم می‌شوند:

• کارآگاهی دنج
• معمای خانۀ ویلایی
• معمای اتاق دربسته
• معمای نواحی برف‌گیر
• قاتل در سفر
• کارآگاه پشت میز نشین

داستان‌های آگاتا کریستی مانند «قتل در قطار سریع‌السیر شرق» و آتور کانن دویل مانند «اتود درقرمز لاکی» از نوع معمایی-کارآگاهی هستند.