متفرقه پدر داستان نویسی مدرن ایران

[حنا نویس]

در سالهای بعد این هیات تغییر کرد و کسان دیگری آمدند ولی در طی ۱۵ سال اخیر بنده از طرف هیات به عنوان ویراستار و سخن گوی بنیاد جمال زاده تعیین شدم که تا به حال ۲۶جلد از آثار جمال زاده را منتشر کردیم . شیوه ی کار من این بود که نسخه ای را از کتابخانه ی جمال زاده که به دست خود او تصحیح شده بود با نسخه‌ای از کتابخانه ی مجتبی مینوی با رسم الخط امروزی مقابله کردم و نسخه ی واحدی آماده کردم و برای چاپ به انتشارات سخن سپردم .

 

[حنا نویس]

نامه های جمال زاده در ۷ جلد حروفچینی شده و قرار است منتشر بشود . کتاب دیگر خاطرات و یادداشت های پراکنده ی جمال زاده است که جلد اولش را خانم سوسن اصیلی کار کردند و قرار است انتشارات سخن چاپ کند ."

علی دهباشی خاطره ای را که جمال زاده در ژنو برای او تعریف کرده است چنین بازگو می کند:

 

[حنا نویس]

ـ " یکی از خاطراتی که جمال زاده برایم نقل کرد در این باره بود که چگونه داستان نویس شد ؟ او تعریف کرد که در برلین اعضای روزنامه ی کاوه چهارشنبه شب ها دور هم جمع می شدند و خاطرات می گفتند و مطالب ادبی می خواندند . هر چهارشنبه نوبت یک نفر بود و در این جمع کسانی چون علامه قزوینی ، پورداوود ، سیدحسن تقی‌زاده ، کاظم زاده ایرانشهر و ... بودند . تا چهارشنبه شبی که نوبت جمال زاده می شود و او فکر می‌کند که چه چیز را برای جمع بگوید .

 

[حنا نویس]

بعد از مدتی فکر می‌کند که بشیند آن داستان فارسی شکر است را بنویسد و همه اش نگران بوده که علامه قزوینی بگوید این مهملات چیست می خوانی و ... خلاصه آن چهارشنبه فرا می رسد و جمال زاده با دودلی شروع به خواندن داستانش می کند . می گفت همینطور سطر به سطر که می خواندم در چهره ی ایشان نگاه می کردم تا اگر علائم نارضایی بود قطع کنم . و می‌بیند که نه ، آنها با توجه گوش می‌کنند .

 

[حنا نویس]

گفت داستان را خواندم و همه خوششان آمد و در پایان قزوینی من را خیلی تشویق کرد و در واقع این چهارشنبه شبی بود که من داستان نویس شدم . تشویق آن شب منجر به این شد که داستان نویسی را ادامه دادم . "

 

[حنا نویس]

بررسی نوشته های جمال زاده

یکی بود یکی نبود، اولین و مهم ترین مجموعه ی داستانی جمال زاده است . این کتاب شامل شش داستان است که عبارتند از : فارسی شکر است ، درد دل ملا قربانعلی ، دوستی خاله خرسه ، رجل سیاسی، بیله دیگ بیله چغندر و ویلان الدوله که از میان آنها سه داستان اول اهمیت بیشتری دارند .

 

[حنا نویس]

اهمیت این داستان ها به غیر از پیشگام بودنشان نثر ساده و روان و قابل فهم آن هاست که در راستای تحقق همان دموکراسی ادبی است که جمال زاده در مقدمه ی کتاب به آن اشاره می کند . البته نویسنده در مقدمه ، از فرم در ادبیات بحثی نمی کند و درباره ی ساختار داستان پردازی ، صناعات و شیوه های داستان نویسی چیزی نمی گوید .

 

[حنا نویس]

در مقابل جمال زاده به محتوا در ادبیات توجه می کند . مثلاً می گوید رسالت اصلی داستان‌نویس، توصیف نحوه ی زندگی اقشار گوناگون جامعه و ضبط کلام و لهجه های گوناگون زبان آنها است تا به این وسیله موجب شناخت اقشار جامعه از یکدیگر شود و بر سنت پرستی عشیره ای و قبیله ای غلبه شود .

 

[حنا نویس]

این قضیه البته خصلت داستانهای او را به خوبی نشان می‌دهد . نثر روان جمال زاده ادامه ی نوشته های تالبوف ، زین العابدین مراغه ای و به خصوص چرند و پرند دهخدا در روزنامه ی صور اسرافیل است . دومین ویژگی این داستان ها نگاه انتقادی و از بیرونشان به مسایل اجتماعی و فرهنگی ایران است . در واقع می توانیم این مجموعه را در چهاچوب سبک رئالیسم انتقادی قرار دهیم که البته از لحاظ ادبی هم قابل توجه است .

 

[حنا نویس]

یعنی مثل نوشته های بسیاری از نویسندگان این سبک که در سال های بعد داستان هایشان را نوشتند ، صرفاً بیانگر شعارهای اجتماعی و سیاسی نیست . نکته ی دیگر استفاده از طنز در داستان های جمال زاده است . اهمیت این موضوع هنگامی بیشتر روشن می شود که بدانیم پس از جمال زاده استفاده از زبان طنز جز در آثار معدودی از نویسندگان ایرانی ادامه نیافت .