همگانی پری‌ها

[شاهدخت]

در فرهنگ اسلامی ـ عربی، پری که ویژگی‌ها و ساز وکارهای جادوگرانه‌ای مشابه پری دارد، به معنای جن آمده است. مثلاً ناصرخسرو در تفسیر آیاتی از قرآن مجید و در بیان جنس دیو وپری و انواع آفریدگان می‌نویسد: «و خدای تعالیٰ از آفریدگان خویش دو گروه را یاد کرد که از بهر پرستش آفریدم، یکی جن را که آن را با پارسی پری خوانند و دیکر انس را، یعنی مردم را...».
واژه‌های جن، جانّ و جِنّه که در قرآن ۳۲ بار آمده، در پاره‌ای ترجمه‌های فارسی کهن پری معنا شده است.

 

[شاهدخت]

ویژگی‌هایی که در منابع اسلامی برای جن و انواع آن آمده، همسان و همانند پری است. در نهج‌الفصاحه از قول پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله آمده است: خداوند جن را ۳ قسم آفرید: یک قسم مارها و عقرب‌ها و حشرات‌اند و قسم دیگر چون باد در هوا روان‌اند و قسم دیگر حساب و عقاب دارند...». در قرآن نیز به نامرئی بودن جن‌ها از دیدگان، یاریگری و کمک یا دشمنی و آزار و گزند رساندن به انسانها و... اشاراتی شده است.

 

[شاهدخت]

پری در باورها
پریان در باور مردم جهان موجودات نیکو و کارسازند، جایگاهشان در رودخانه و جنگل است و از آهن می‌ترسند و می‌توانند غیب شوند؛ از اسرار همه چیز آگاه‌اند، غیب‌گویند و با دیوها دوست و گاهی دشمن‌اند. به باور مردم ایران هم پریان موجوداتی نیکو و پرخیر و برکت، و گاه شریر و آزاررسان‌اند که در چشمه‌ها، رودها ، دریاها و کوهها جای دارند و چشمه‌ها، رودها و کوههای پری‌دار مقدس‌اند. پریان گاه به شکل حیواناتی مثل مار، قورباغه و ماهی و... درمی‌آیند و یا چهره‌ای انسان‌نما و اندامی ماهی‌وار دارند.

 

[شاهدخت]

در باورهای مردم لرستان «آدم آبی» (شکل دیگری از پری دریایی) در دریا و رودها زندگی می‌کند و اندام آن ترکیبی است از انسان و ماهی و از انسان می‌گریزد (برای دیگر باورهای مردم لرستان دربارۀ پری، نک‌). در بیرجند هم «مادر آب» ماده دیوی است که ویژگی‌های پری را دارد و در چاهها، استخرها و آب‌انبارها جای دارد و کودکان را می‌رباید (دربارۀ باورهای مردم دیگر مناطق ایران دربارۀ جن و پری، نک‌).

 

[شاهدخت]

شیوه‌ی دور کردن پری‌ها
موجوداتی مانند پری، جن، آل و... از چیزهایی مانند آتش و روشنایی آهن و ابزار و اشیاء آهنی، بعضی گیاهان و دانه‌های قدسی و بودار و برخی دعاها و طلسمها و... می‌ترسند و می‌رمند. مردم با همراه کردن این رماننده‌ها نیروی زیانکار این موجودات را از خود دور می‌کنند.

 

[شاهدخت]

برخی جامعه‌شناسان سدۀ اخیر با توجه به آیین جاندار پنداری به مطالعه و تحقیق در ادبیات عامه، آداب و رسوم، باورها، خرافات و تأثیر آن بر اسطوره‌ها و ادیان و مذاهب پرداخته‌اند. مثلاً تیلر معتقد است، کاربرد اشیاء آهنی مانند سوزن، قیچی، چاقو ، سیخ، خنجر و کارد برای رماندن ارواح خبیث و زیانکار و جن و پری در بسیاری از سرزمینهای شرق و غرب جهان باقی‌ماندۀ فرهنگ عصر حجر است که فلز جدید را برای موجوداتی مانند جن‌ و پری زیان‌آور می‌دانستند.
مردم جامعه‌های مختلف ایران هم برای رماندن جن، پری، آل، غول و... از آهن، آهن‌ربا، کبریت، باروت ، آتش و ادعی و طلسم و اوراد استفاده می‌کنند (دربارۀ رماندن ارواح زیانکار در راور، لرستان، گیل و دیلم ، کوهپایه ، ساوه و دیگرمناطق، نک‌).

 

[شاهدخت]

پری در ادبیات
پری از عناصر تصویرساز ذهنی ادب‌پرور فارسی زبان بوده است که در بیان شاعرانه و تشبیهات خود، زیبایی و وجاهت نگار و معشوق را به او مانند کرده‌اند. ترکیباتی چون پری‌پیکر، پریسان، پریسا، پری‌چهره، پری‌ور، پری‌دیدار، پری‌رخ، پری‌رخسار، پری‌زاد، پری‌زاده و... نمونه این تشبیهات است (برای پری و ترکیبات شاعرانه با واژۀ پری در اشعار کهن فارسی، نک)

 

[شاهدخت]

محققان در بسیاری از بررسی‌ها و تحلیل‌های مردم‌شناختی اخیر دربارۀ داستان‌های پریان به این نتیجه دست‌یافته‌اند که بنیان و اصل آن‌ها به آداب، باورها و معتقدات مردم پیش از تاریخ بازمی‌گردد. قصه‌ها و افسانه‌های پریان از برجسته‌ترین گونه‌های داستانی در ادبیات عامه (ادبیات شفاهی) هستند که با طبیعت و زندگی و الگوهای اجتماعی و اعتقادی ـ آرمانی مردم درآمیخته، و از نسلی به نسل دیگر انتقال یافته‌اند.

 

[شاهدخت]

در داستان‌ها و افسانه‌های عامیانه که غالباً شرح دلدادگی و عشق‌ورزی قهرمانان با پریان است، ویژگی‌های چندی برای پریان برشمرده‌اند: بال و پر دارند؛ از میان دود و ابر آسمان پدیدار می‌شوند؛ جلد دارند و گاهی از جلد خود بیرون می‌آیند؛ به شکل مرغ ، اسب ، گاو ، اژدها ، شیر ، مار، مارمولک ، کبوتر ، گورخر ، آهو و دیگر چهارپا در می‌آیند و....

 

[شاهدخت]

فرق "جن" و "پری" چیست؟
«پرى» به معناى «جن مؤنث» است. اجنه داراى دو جنس مذکر و مونث و توالد و تناسل‏اند و پرى به جنس مؤنث آن گفته مى‏شود. در وجود جن از دیدگاه اسلام تردیدى وجود ندارد. اصل امکان و وجود رابطه بین برخى از انسان‏ها و اجنه نیز قابل انکار نیست. در مورد روابط خاص بین برخى افراد با پریان، افسانه‏‌ها و حکایت‏‌هاى متعددى در افواه وجود دارد. در حال حاضر ما دلیلى محکم بر رد و یا اثبات آن نداریم.