آموزشی چرا از نقد می‌هراسیم

[شاهدخت]

3- تحقیر منتقد: زمانی که فردی از شما انتقاد می کند شما به جای پاسخ به او تهمت زده و شخصیت او و عقایدش را مورد حمله قرار می دهی. مثلا می گویی که اسلام تو ، اسلام آمریکایی است.

 

[شاهدخت]

4- دلیل تراشی: در چنین حالتی فردی که مورد انتقاد قرار می گیرد برای کار خود دلیلی را ارئه می دهد که البته منطقی نیست.

 

[شاهدخت]

کوچک جلوه دادن انتقاد:

فرد در چنین خالتی انتقاد را می پذیرد، اما می گوید که این چیز زیاد مهمی نیست و تلاش می کند که ان را بی اهمیت نشان دهد. البته مکانسیم های دیگری از جمله گریز و بازگشت، فرافکنی مقصر دانستن دیگران و بازخواست اخلاقی هم هست که به دلیل طولانی شدن مطلب از بیان آنها خودداری می کنم. نقدی اگر بیجا بود باید با روشی پیامبر گونه با آن برخورد کرد. نباید زبان توهین و افترا داشته باشیم و از قرآن یاد می گیریم که در برابر دشنام مخالفان باید با نرمی با انها روبرو شویم. قرآن در سوره فصلت آیه 34 در این رابطه به ما دستور می دهد: ( لا تستوی الحسنه و لاالسیئه. ادفع بالتی هی احسن فاذا الذی بینک و بینه عداوه کانه ولی حمیم، خوبی و بدی برابر نیستند. همواره به نیکوترین وجه پاسخ ده تا کسی که میان تو و او دشمنی است، چون دوست مهربان تو گردد.)

 

[شاهدخت]

نقد سازنده و ویرانگر:

یکی از مطالبی که در رابطه با نقد مطرح می شود این است که نقد باید سازنده باشد. در حالی که این امری غیر عقلانی است. چون ما معیاری برای سازنده بودن نقد و یا سازنده نبودن آن نداریم. نقد به معنی خرده گیری و عیب جویی است. بنابر این این تقسیم بندی ناپذیرفتنی است. هر نقدی می تواند سازنده باشد اگر بر اساس عقل و اخلاق صورت گیرد. ملاک در انتقاد کردن توجه به عقل و اخلاق است. یعنی ما باید تلاش کنیم که بر اساس عقل، استدلال عقلی و منطقی و بعد با رعایت مسائل اخلاقی رفتار فرد را نقد کنیم. بنابر این ما نقد سازنده و غیر سازنده نداریم. در همین رابطه برخی می گویند نقدی ارزش دارد که با راه حل همراه باشد. این هم دلیل موجه ای ندارد. ممکن است فردی مشکلی را در جای دیده و به مسئولی تذکر دهد، اما برای آ ن راه حلی نداشته باشد.

 

[شاهدخت]

اگر ما می خواهیم رفتار کسی را نقد کنیم، لازم نیست که از زبان طنزآلود و تمسخر آمیز استفاده کنیم و با بازیهای زبانی حریف را مرعوب خویش سازیم. در نقد باید ادیبانه سخن گفت و با صراحت و شفافیت و صادقانه انتقادات خود را مطرح کرد

 

[شاهدخت]

نقد و تخصص:

از ایراداتی که بر نقد کردن می گیرند این است که فرد تخصص لازم در مورد نقد یاد شده ندارد و بنابر این نقد او مردود است. این افراد معتقدند که نقد فقط مخصوص افراد متخصص است و کسی که تخصص کافی در آن را ندارد نباید نسبت به آن حرفی بزند.این امر بدیهی است که از نظر اخلاقی اگر کسی در باره مطلبی اطلاعی از آن ندارد داوری کند درست نیست، اما نباید این حقیقت را از نظر دور داشت که اگر که نقد او صحیح است باید آن را بپذیرد. اگر بپذیریم که فقط باید متخصصان نقد کنند با سوالی مواجه خواهیم شد که که چه کسی صلاحیت او را باید تایید کند. زیرا هر شخصی که مورد نقد قرار می گیرد می تواند ادعا کند که فرد ناقد صلاحیت علمی لازم را ندارد. بنابر این باید این حقیقت را بپذیریم که برای نقد کردن یک مسئله ای احتیاج به تخصص نیست. بلکه همانگونه که قبلا گفتیم نقد کردن باید بر اساس عقل و و رفتار اخلاقی باشد. و فردی که سخن منتقد را می شنود نیز بر اساس عقل و اخلاق آنرا مورد ارزیابی قرار داده و حقیقت را بپذیرد.

 

[شاهدخت]

باید این مطلب را بپذیریم وقتی هر نقدی را از هر ک.س پذیرفتیم و مورد ارزیابی قرار دادیم و پاسخی درست و منطقی را در آن مورد ارائه دادیم افرادی که بدون دلیل نقد کردند رسوا می شوند. باید شرایط نقد کردن را برای تمام افراد فراهم کرده و از آن استقبال کنیم. در جامعه ای که همه افراد حق نقد کردن داشته باشند آن جامعه به رشد و شکوفایی رسیده و زمینه فساد و تباهی در آن کاهش می یابد.

 

[شاهدخت]

کار کرد نقد:

نقد موجب تعالی فرد و جامعه خواهد شد. رسول اکرم(ص) در این مورد فرمود: ( المومن مرآه المومن؛ مومن آیینه مومن است) ملا فیض کاشانی در شرح این حدیث می گوید همانگونه که با ایستادن در برابر آیینه به عیبهای آشکار صورت گرفته خود پی می بریم، برادر مومن ما آیینه ای است که عیبهای ما را نشان می دهد؛ عیبهایی که به تنهایی نمی توانیم آن ها را ببینیم.
بنابر این می توان نقد را آیینه ای دانست که ما را به خودمان نشان می دهد و همچنین از نگرش مردم نسبت به خودمان باخبر می سازد. همان طور که آیینه تنها عیب ها را نشان نمی دهد، بلکه نقاط قوت و زیبایی های ما را هم منعکس می کند،نقد نیز نگرش دیگران را در باره ما باز می تاباند.این نگرش، گاه نگرش مثبت است و گاهی منفی، اما برای اینکه از آیینه نقد به خوبی استفاده کنیم ، باید در برابر انتقادها بازخورد و باز تاب مناسبی از خود نشان دهیم؛ بدان گونه که دیگران برای نشان دادن ابعاد وجودی ما- که از آنها غافلیم ، علاقه مند گردند.

 

[شاهدخت]

اصول اخلاقی نقد :
1- خود را مقدم داشتن: اولین شرط نقاد که فرد نقاد آن است که اول خود آن نقدی را که می خواهد در مورد شخصی مطرح کند از خود دورکند. مثلا اگر به کسی می گویی که این نوشته تو تشویش اذهان عمومی است و یا تضعیف نظام، آیا خودش مطلبی را نوشته که مصداق این امر باشد یا خیر؟ امام علی (ع) در این مورد می فرماید: بزرگترین عیب آن است که چیزی را عیب بدانی که مانندش در تو وجود دارد.نهج البلاغه،حکمت 353.

امام صادق (ع)نیز در این مورد می فرماید: سودمندترین چیز برای انسان آن است که به عیب خویش، بر مردم پیشی گیرد. کلینی، محمد بن یعقوب ، الکافی، ج8، ص 243.

 

[شاهدخت]

2- استفاده از زبان مناسب: برای اینکه یک نقد اثر خود را داشته باشد باید با زبان مناسب و در کمال ادب و احترام مطرح شود. زبان و بیان هر مطلبی نشانه شخصیت انسان است.
مولانا این حقیقت را چنین بیان می کند:
آدمی مخفی است در زیر زبان
این زبان پرده است بر درگاه جان
چون که بادی پرده را در هم کشید
سر صحن خانه شد برما پدید
کندر آن خانه گهر یا گندم است؟
گنج زر یا جمله مار و کژدم ست
مثنوی، ج2، ص 44.
زبان فقط گفتار نیست، بلکه زبان نوشتار نیز نوعی رفتار فرد را نشان می دهد.