آموزشی چگونه داستانی با ژانر طنز بنویسیم

[Tara Motlagh]

۷. آدم‌های زمان حال را به زمان گذشته بفرستید یا آدم‌های زمان گذشته را به زمان حال بیاورید

در این حالت شما یک با یک یا چند شخصیت از قرن بیست ویکم را به جامعۀ حداقل صد سال پیش می‌برید یا یک یا چند شخصیت حداقل صد سال پیش را به جامعۀ امروزی می‌آورید. این شخصیت‌ها به دلیل بیگانگی با رفتار، رسوم، عقاید و عادت‌های آدم‌های تازه و نیز بیگانگی (یا به زبان فنی: نداشتن تناسب) با محیط جدید طنزهای زیادی را به وجود می‌آورند. در سریال طنز «قهوه تلخ» (با نویسندگی امیرمهدی ژوله و خشایار الوند) یک استاد تاریخ (سیامک انصاری) که سرگرم تحقیق دربارۀ دوره‌ای در دوران قاجار است، با خوردن یک فنجان قهوۀ تلخ پا به دربار یکی از پادشاهان آن دوره می‌گذارد و همین جابه‌جایی تاریخی شخصیت اتفاقات طنز زیادی را به وجود می‌آورد.

 

[Tara Motlagh]

سال‌ها قبل (۱۳۳۷) ایرج پزشکزاد در رمان طنز «ماشاءالله خان در دربار هارون‌الرشید» از همین الگوی طرح استفاده کرده است. در این رمان ماشاءالله خان که کتب تاریخی زیادی دربارۀ دوران هارون‌الرشید خوانده است آرزو می کند کاش در آن دوران در بغداد زندگی می‌کرد. سپس یک مرتاض هندی موفق می‌شود با جادو و جنبل او را به دربار هارون ببرد و ماجراهای طنز نیز از اینجا شروع می‌شود.

 

[Tara Motlagh]

از شیوۀ عکس این الگو نیز می‌توان برای سوژه‌سازی استفاده کرد، به این معنی که شما یک یا چند شخصیت تاریخی را از گذشته به قرن بیستم بیاورید. اگر این شخصیت‌ها آدم های معروفی باشند، شاید طنز سوژۀ شما دو برابر شود: مثلاً تصور کنید شاه عباس صفوی به تهران زمان ما بیاید و به یک مجتمع قوه قضائیه برود تا حد نویسنده که در دوران ما کتاب‌هایی علیه او نوشته‌اند، به‌طور رسمی شکایت کند.

 

[Tara Motlagh]

۹. آدم‌های یک محیط را به محیط و فضای نامناسب دیگر ببرید

در این حالت که شکل خاصی از حالت پیشین است، شما عوض جابه‌جایی زمانی، جابه‌جایی مکانی انجام می‌دهید. آدم‌ها را در محیطی کاملاً متضاد با آنها قرار و بعد داستان طنزتان را گسترش می‌دهید. خیلی از نویسنده‌ها برای ایجاد طنز از چنین سوژه‌ای استفاده کرده‌اند. یک روستایی ساده را به درون روابط پیچیدۀ شهر آورده یا یک شهریِ پرافاده را وارد روابط و مسائل روستایی کرده‌اند (فیلم‌های صمد با کارگردانی پرویز صیاد، پیش از انقلاب اسلامی)

 

[Tara Motlagh]

شخصیت‌های فضایی ساده را داد وارد جامعۀ شهری امروز کرده‌اند (سریال «مسافران» و فیلم «من زمین را دوست دارم»، با نویسندگی پیمان قاسم‌خانی)، یک استاد دانشگاه را در بند قاتل‌ها در زندان قرار داده‌اند (فیلم «دیوار شیشه‌ای»، البته این فیلم طنز نیست)، یک جاهل کلاه‌مخملی را به نیویورک برده‌اند (رمان «اسمال در نیویورک»، حسین مدنی، ۱۳۳۳)، یک آدم سنتی مذهبی را به عنوان سفیر به ینگه‌دنیا فرستاده‌اند (فیلم «حاجی واشنگتن»، علی حاتمی، ۱۳۷۷)

 

[Tara Motlagh]

یا یک آدم خلافکار بی‌سواد را با پاسپورت یک دانشمند فرستاده‌اند تا اختراع این دانشمند را بفروشد (سریال طنز «ساخت ایران»، با فیلمنامۀ خشایار الوند، ۱۳۹۰) یا یک دختر مسیحی لبنانی را که به عقد و ازدواج یک ایران درآمده، به ایران و میان خانواده‌های ایرانی آورده‌اند (فیلم «کتاب قانون» با نویسندگی محمد رحمانیان، ۱۳۸۷). از آنجا که رفتار، اعمال، حرف‌ها و واکنش‌های این آدم‌ها در محیطهای تازه احمقانه، ناشیانه یا متناقض جلوه می‌کند، برای مخاطب خنده‌دار است.

 

[Tara Motlagh]

۱۰. دو شخصیت متضاد را کنار هم بگذارید

اصولاً طنز از تضاد یا نداشتن تناسب بین چیزهای مختلف به وجود می‌آید. در این حالت نیز شما دو آدم نامتناسب با هم را که مجبورند در کنار یکدیگر باشند و همدیگر را تحمل کنند یا نکنند، کنار هم می‌گذارید و بعد می‌بینید که چگونه یک عالم سوژه‌های طنز زاده می‌شود. مثلاً یک آدم احمق و کودن را در زندان کنار یک متفکر و دانشمند، یک زن تمیز و وسواسی را کنار شوهری شلخته و سربه‌هوا، یک مادر بسیار بدبین را کنار دختر ساده و خوشبین، کارمندی سربه هوا را کنار رئیسی بسیار خشک و مقرراتی

 

[Tara Motlagh]

آدمی روشنفکر را کنار آدمی عامی، آدمی بسیار مدرن و ازخارج‌آمده را کنار یک آدم سنتی (نمایشنامه «جعفرخان از فرنگ آمده»، حسن مقدم، ۱۳۰۰)، آدمی بسیار مذهبی را کنار آدمی بسیار بی‌قید یا آدمی خیلی تنبل را کنار آدمی بیش‌فعال بگذارید تا به گنجی بی‌مانند از طنز برسید. زیرا که تضاد دائم این آدم‌ها نه تنها حل‌نشدنی است، بلکه دائم مخاطب را می‌خنداند.

 

[Tara Motlagh]

۱۱. به یک اتفاق عادی چرخشی طنزآمیز بدهید

چرخش‌ها در واقع ما را غافلگیر می‌کنند و با کمک آنها می‌توان سوژه‌های طنز خوبی جفت و جور کرد. برای این کار کافی است گاهی در زندگی معمولی، چرخشی غافلگیر کننده به وجود آوریم تا امکانی بالقوه برای طنزنویسی به وجود آید. مثلاً آدم خوب و محبوب همه، یک‌دفعه آدمی خبیث شود، مُرده زنده شود («توبه نصوح» محسن مخملباف، ۱۳۶۱)، زن زیبا که دل همه را برده است یک‌دفعه مرد از آب در آید، ناگهان معلوم شود کودک بدبخت و گدایی که تا به حال همه با او مثل سگ رفتار می‌کردند پسر یک ابَرمیلیاردر است و...

 

[Tara Motlagh]

۱۲. از نقیضۀ آثار جدی استفاده کنید

خیلی از رمان‌ها و داستان‌ها برای مسخره کردن آثار جدی نوشته شده‌اند. این آثار یا سبک نگارش مطنطن، فخرفروشانه و والای آثار جدی را مسخره کرده‌اند یا محتوای به‌ظاهر باشکوه و دست‌نیافتنی آنها را. مثلاً رمان «دون کیشوت» سروانتس، در واقع با استفاده از زبانی به‌ظاهر مطنطن ولی خنده دار (سبک فاخر)، با اتفاقاتی عادی، محتوای به‌ظاهر باشکوه داستان‌های پهلوانی پیش از خود و زبان فاخر آنها را هجو و مسخره کرده است.