آموزشی چگونه یک شاعر شویم؟

[DEVL]

بعضی افراد صبح‌ها حال خوبی برای نوشتن دارند بعضی عصر و بعضی شب، مهم این است که زمان خودتان را پیدا کنید و ببینید چه چیزهایی به شما امکان سرودن یک شعر خوب می‌دهد. می‌گویند ویکتور هوگو به محض بیدار شدن از خواب، ایستاده به سمت میز می‌رفت و شروع به نوشتن رمان یا شعری می‌کرد.

گاهی می‌توانید از موضوعات خیلی ساده در زندگی و محیط اطراف خود، مثل روند شغلی‌تان، اسباب‌بازی فرزندتان، گلدان گل روی میزتان و… ایده گرفته و خود آن را در ذهن بپرورانید.

 

[DEVL]

همیشه با خودتان کاغذ و قلم داشته باشید یا به عبارتی « دائم‌الدفترچه» باشید. هر چه به ذهنتان می‌رسد را بنویسید. لزومی ندارد همین که پای کار نشستید یک مثنوی بلند یا یک غزل عاشقانۀ کامل بسرایید بلکه شعر گاهی مثل یک ساختمان بلند با آجر روی آجر گذاشتن و مرور زمان شکل می‌گیرد.

بنابراین عجله نکنید. با این کار مجموعه‌ای از تداعی‌ها و نوشته‌هایی خواهید داشت که می‌توانید به تدریج آن‌ها را ویرایش و تکمیل کنید.

 

[DEVL]

«عزیزان خود را بکشید.» بازنگری را دست کم نگیرید. اینکه قافیه‌های شعر شما همه درست است و قصۀ آن به پایان رسیده یا اینکه شما دوستش دارید دلیل کامل بودن آن نیست. شعر خوب خواننده را به حرکت در می‌آورد و او را تحت تأثیر قرار می‌دهد. به درستی با او ارتباط برقرار می‌کند. نوشتن شعری به این صورت مشکل است و نیازمند بازنگری و دقت زیاد.

بسیاری از شعرا و نویسندگان وقتی پس از چند روز یا چند ماه به متن پیش‌نویس خودشان نگاه می‌کنند می‌گویند «واقعاً من این‌ها را نوشته‌ام؟»

وقتی شعری را نوشتید که فکر می‌کنید کامل است آن را کنار گذاشته و بعد از گذشت زمانی مشخص دوباره به سمت آن برگردید. در این مدت می‌توانید روی شعرهای قدیمی‌تر خود کار کنید و شعر تازه نیز بسرایید. خواندن شعر را هم هیچ‌گاه متوقف نکنید. با دانستن اینکه می‌توانید بعداً به کار خود بازگردید و آن را اصلاح کنید، در نوشتن اولیه، به خودتان آزادی بیشتری خواهید داد.

 

[DEVL]

شعر خود را در معرض نقد و بررسی قرار دهید. نظر بزرگان ادبی را نادیده نگیرید و از به اشتراک‌گذاری کار خود با آن‌ها واهمه‌ای نداشته باشید. ممکن است بعضی کار شما را دوست داشته باشند و بعضی هم نه. تمام نکات را یادداشت کرده و در بازنگری از آن‌ها استفاده کنید.

اگر مشکلی در شعر شما وجود دارد نگویید: «این سبک من است» و اگر سبک شما چنین است بدانید راه را اشتباه رفته‌اید.

 

[NIRI]

اگر شعر می‌نویسد برای اینکه تخلیه شوید و هیچ‌وقت هم آن را منتشر نمی‌کنید ممکن است نخواهید این نکات را به کار بگیرید. اما اگر هدفتان تأثیرگذاری و ارتباط با مخاطب است و قصد دارید احساسات او را برانگیخته کنید بیایید با هم آن‌ها را مرور کنیم:

 

[NIRI]

۱​

برای هر کاری باید هدفمان مشخص باشد. وقتی نمی‌دانیم می‌خواهیم به کجا برویم چطوری می‌توانیم مسیرمان را مشخص کنیم؟ نوشتن شعر هم از این قاعده مستثنا نیست.

شعر می‌نویسیم برای آزاد شدن ذهنمان؟ برای اعتراض؟ کشف؟ توصیف زیبایی‌ها؟

بعدازاین باید تمام عناصر شعر را باهدف موردنظرمان تطبیق دهیم.

هوشنگ ابتهاج دراین‌باره می‌گوید: «برای من این‌ها هیچ‌کدام این جنبه‌های هنری و سازمان پیدا کردن و سازندگی داشتن نداشت، برای من حرف زدن، درد دل کردن خودم مطرح بود، یعنی واقعاً من هیچ‌وقت شعر نگفتم که بگویم مثلاً شعری گفتم. یک وسیله‌ای بود که حرفم را بتوانم بزنم. دردی بیان بشود؛ و تمام این فوت و فن‌های کار شعر هم، ابزار کار من بود که بتوانم حرفم را بزنم.»

 

[NIRI]

۲​

از کلیشه‌ها دوری کنیم. یعنی استعاره‌ها و تشبیه‌ها و قیاس‌های تکراری و قدیمی را بیرون بریزیم و تلاشمان این باشد که استعاره‌های نو خلق کنیم. مخاطب خلاقیت را می‌فهمد. دلش کاری می‌خواهد که او را شگفت‌زده کند. وقتی صور خیال آشنا باشد دیگر خواننده با آن درگیر نخواهد شد و ذهنش به چالش کشیده نمی‌شود. طوری بنویسیم که شعر ما معانی عمیقی را در بر بگیرد.

حسین منزوی یکی از شاعرانی است که کلیشه‌ها را در هم می‌شکست.

هنگام وصل ماست به باغ بزرگ شب پ

وقتی‌که سیب نقره‌ای ماه می‌رسد

ترکیب سیب نقره‌ای ماه استعاره‌ای بکر و زیباست.

به همین ترتیب:

زباله‌های بلا می‌برند جوی به جوی

 

[NIRI]

۳

پدیدۀ آشنای انعکاس تصویر در آب را سهراب خیلی هنرمندانه بیان کرده طوری که در ذهن ثبت شود.

توجه به جزئیات به ارائۀ یک تصویر مناسب کمک می‌کند. اگر در مورد گلی حرف می‌زنیم چه چیزهایی آن را در ذهن واضح‌تر نشان می‌دهد؟ اسم؟ رنگ؟ بو؟ بافت گلبرگ‌ها؟ لطافت؟ زیبایی؟

حتی به موضوع شعر نیز بستگی دارد برای مثال وقتی شعر، ردپایی از مرگ و فراق دارد گل رز گمراه کنند است.

خنده خواهد بست بر لب،

روی گندم‌ها شقایق،

آه! بعد از ما

می‌خرامند آن نگاران،

نازک‌اندامان میان ره به‌سوی کشتگاهان…

با دقت در این شعر نیما می‌بینیم بدون اینکه سخنی از زرد و قرمز به میان آید با گندم و شقایق رنگ‌ها در ذهنمان زنده می‌شوند.

هنگام مرور و بازنویسی شعر خوب است به این موارد دقت کنیم. کدام حس خواننده را بیشتر درگیر می‌کند؟ آیا بهترین جزئیات را انتخاب کرده‌ایم؟

برای تصویرسازی بهتر و تأثیرگذارتر از آرایه‌های ادبی استفاده می‌کنیم.

رایج‌ترین و مهم‌ترین آن‌ها استعاره، تشخیص، مجاز، نماد و تداعی است؛ که به هرکدام در پست‌های جداگانه می‌پردازم.

یکی از بهترین راه‌های یادگیری خلق تصویر در شعر هم مطالعۀ آن است. هنگام خواندن اشعار دیگران ببینید چه چیزهایی دریافت می‌کنید؟ روی چه چیزهایی تأکید شده؟ استعاره‌ها و نمادها را تجزیه‌وتحلیل کنید. ببینید تا چه اندازه تأثیرگذار و متقاعدکننده هستند؟

یک تمرین خوب هم این است که روزانه زمانی را برای استفاده از زبان استعاری و نمادین صرف کنید. این‌طوری خلاقیت شما برای ایجاد تصویرهای بکر و جذاب افزایش می‌یابد.

 

[NIRI]

۴​

در استفاده از کلمات عینی و ذهنی دقت کنیم. (+) برای ارتباط با مخاطب و تأثیرگذاری بیشتر و اینکه بتوانیم تصویر دقیق‌تری ازآنچه در ذهن داریم ارائه دهیم باید بدانیم چه موقع از کلمات ذهنی و چه موقع از کلمات عینی استفاده کنیم.

به کلماتی عینی می‌گوییم که وقتی با آن‌ها مواجه می‌شویم یک تصویر مشخص در ذهن همۀ ما شکل می‌گیرد. مثل پیانو، موبایل، دختر

کلمات ذهنی اما می‌تواند برای هرکسی مفهومی خاص داشته باشد. مانند شکوه، طرب، رنگ.

وقتی می‌گوییم او خوشحال است این خوشحالی برای من ممکن است حد و حدودی داشته باشد و برای شما هم همین‌طور. اما گربه‌ای که از کنار دیوار رد شد را همه می‌توانیم تقریباً یکسان تصور کنیم.

فکر می‌کنم برای تصویرسازی کلمات ذهنی بهتر باشند.

مثلاً به‌جای اینکه بگوییم او خوشحال شد می‌توانیم بگوییم برق شادی در چشم‌هایش درخشید.

 

[NIRI]

۵​

به بدیهیات بی‌اعتنا نباشیم. چیزهایی مثل راه رفتن، خوابیدن، غذا خوردن و…قدرت شاعر در این است که اتفاقات روزمره‌ای که مردم عادی به‌راحتی از کنار آن می‌گذرند را با نگاه تازه‌ای ببیند.

به قول اسماعیل امینی: «شاعران باید به مسائل جهان به‌گونه‌ای دیگر بنگرند و در بدیهیات تردید کنند. اگر قرار باشد آن‌ها نیز به دنبال موضوعات معمول و عادی بدوند که دیگر فرقی با دیگران ندارند و پشت سر دیگران می‌دوند درحالی‌که شاعران باید جلوتر باشند و ابعاد دیگر ماجرا را دیده و کار هنری درباره آن انجام دهند.»