آموزشی ژانر رئالیسم جادویی

[Tara Motlagh]

رئالیسم جادویی یکی از محبوب‌ترین مکتب‌های ادبی است که در قرن بیستم از میراث اساطیری، افسانه‌ها و داستان‌های خیال‌انگیز و فراواقع‌گرایانه جوانه زد. رئالیسم و جادو، دو مفهومی که ظاهرا تناسبی با هم ندارند، به هم پیوستند تا جنبشی نو در ادبیات جهان آغاز شود؛

 

[Tara Motlagh]

جنبشی که می‌کوشید راه خود را برای برآشوبیدن بر ظلم‌، دیکتاتوری، استعمار و واپسماندگی فرهنگی، از ادبیات آغاز کند. اساسی‌ترین ویژگی رئالیسم جادویی را شکستن مرز بین خیال و واقعیت خوانده‌اند. در این یادداشت به معرفی اجمالی مکتب رئالیسم جادویی، نویسندگان برجسته و برخی آثار ارزشمند این مکتب مهم ادبی پرداخته‌ایم.

 

[Tara Motlagh]

طلیعه‌ی رئالیسم جادویی

عنوان رئالیسم جادویی را اولین بار فرانتس روه نویسنده و منتقد آلمانی در سال ۱۹۲۵ برای سبک خاصی از نقاشی به‌ کار برد. این نقاشی‌ها بر نویسندگان بزرگی همچون ماسیمو بونتمپلی ایتالیایی تاثیر گذاشت. بونتمپلی را می‌توان نخستین نویسنده‌ی مکتب رئالیسم جادویی دانست. او بر این عقیده بود که ادبیات می‌تواند وسیله‌ای برای ایجاد آگاهی جمعی با «گشودن دیدگاه‌های افسانه‌ای و جادویی جدید در واقعیت» باشد.

 

[Tara Motlagh]

بونتمپلی با همراهی کورتسیو مالاپارته در سال ۱۹۲۶ مجله‌ی ۹۰۰ را منتشر کرد تا ایده‌های او در بین دیگر نویسندگان اروپایی مطرح شود. بونتمپلی نقشی اساسی در آشنایی نویسندگان اروپایی و حتی اسپانیایی‌تبار با رئالیسم جادویی داشت. آرتورو اوسلار پیتری یکی از این نویسندگان است. داستان‌های کوتاه او نمونه‌هایی قابل‌ اعتنا از آثار اولیه‌ی رئالیسم جادویی است. آلخو کارپنتیه نویسنده‌ی کوبایی‌ نیز برای گسترش رئالیسم جادویی و درک بهتر نسبت به آن گام‌های مهمی برداشت.

 

[Tara Motlagh]

ترجمه‌ی کتاب روه به زبان اسپانیایی در سال ۱۹۲۷ عاملی مهم در شناخته شدن رئالیسم جادویی در آمریکای لاتین بود. بدین ترتیب این مکتب که در اروپا جوانه زده بود، در آمریکای لاتین شکوفا شد. جایی که زندگی روزمره‌ی مردمانش با امور خارق‌العاده و اسرارآمیز گره خورده و مرز خیال و واقعیت بسیار کم‌رنگ است. شنیدن ماجرا‌های اسرارآمیز اگر برای مردم نقاط مختلف دنیا تعجب‌آور است، برای مردم آمریکای لاتین بخشی از زندگی است.

 

[Tara Motlagh]

سفرنامه‌های پر از امور اعجاب‌انگیز و خارق‌العاده که اسپانیایی‌ها پس از فتح آمریکای لاتین در قرن شانزدهم نوشتند، خود شاهدی بر این ماجراست. ماریو بارگاس یوسا داستان‌نویس اهل پرو می‌گوید: «این وقایع‌نامه‌ها برای ما مردم آمریکای لاتین در حکم داستان‌های پهلوانی برای اروپاییان است.».

 

[Tara Motlagh]

این امور عجیب را نمی‌توان در آن نقطه‌ی دنیا، جدای از زندگی روزمره دانست و این دقیقا همان تعریفی است که برای رئالیسم جادویی ارائه شده است. از این رو برخی خاستگاه اولیه‌ی رئالیسم جادویی را آمریکای لاتین می‌دانند و سفرنامه‌های فاتحان اسپانیایی را «جد اعلای مکتب رئالیسم جادویی» می‌خوانند. برخی منتقدان ادبی همچون آنخل فلورس، بورخس آرژانتینی را اولین نویسنده‌ی داستان‌های رئالیسم جادویی می‌دانند.

 

[Tara Motlagh]

ویژگی‌های مکتب رئالیسم جادویی چیست؟

مگی آن باورز درباره‌ی ویژگی منحصربه‌فرد رئالیسم جادویی این‌گونه می‌گوید: «ویژگی رئالیسم جادویی که باعث می‌شود این شیوه‌ی روایت به‌کرات استفاده شود، همانا کیفیت تخطی‌گر و براندازانه‌ی ذاتی‌اش است. این ویژگی است که موجب شده بسیاری از نویسندگان پسااستعمارگرا، فمینیست و میان‌فرهنگی از آن به عنوان ابزار بیان ایده‌هایشان استفاده کنند.». فارغ از این ویژگی بنیادین، داستان‌های رئالیسم جادویی خصوصیات مشترکی دارند که به مهم‌ترین آن‌ها اشاره‌ای کوتاه خواهیم کرد:

 

[Tara Motlagh]

۱. اتفاق‌ها و عناصر خارق عادت

به‌ بازی گرفتن عناصر اعجاب‌آور و خارق‌العاده اولین ویژگی داستان‌های رئالیسم جادویی است. این رخدادها به گونه‌ای در بافت داستان حل می‌شوند که خواننده حس می‌کند با اتفاقی عادی و روزمره در جهان داستان مواجه شده است. در دنیای جذاب و هیجان‌انگیز این مکتب یک انسان می‌تواند پرواز کند بی‌آن‌که در آن جهان تعجب انگیزد؛ خیال کاملا در واقعیت حل شده و این دو به هم آمیخته‌اند.

 

[Tara Motlagh]

۲. دنیای واقعی

اگر چه مایه‌ی اصلی رئالیسم جادویی عناصر و رخدادهای فراطبیعی است، اما تمامی این ویژگی‌ها در جهانی واقعی اتفاق می‌افتد. نویسندگان خود جهان جدیدی را خارج از آن‌چه خوانندگان در زندگی روزمره‌ی خویش می‌بینند، برنمی‌سازند. در رئالیسم جادویی شخصیت‌های داستانی انسان‌هایی هستند که مانند دیگران در شهرهای واقعی، زیر همین آسمان زندگی می‌کنند، اما برخی وجوه فراطبیعی آن‌ها را از شخصیت‌های داستان‌های واقع‌گرایانه متفاوت می‌کند. مهم جای دادن این ویژگی‌های متمایز در دنیایی واقعی است که نیاز به نبوغ و تخصصی ویژه دارد. شخصیت‌های رمان صد سال تنهایی اثر گابریل گارسیا مارکز از بهترین نمونه‌ها برای بازشناسی کاراکترهای داستانی رئالیسم جادویی هستند.