آموزشی ژانر فانتزی

[Ayumi]

بسیاری از مردم به‌ سراغ رمان و ادبیات می‌روند تا از دنیای واقعی و راستین، که پر از دشواری‌ها و درگیری فکری است، فرار کنند. تصور و خیال‌پردازی در دنیایی متفاوت، ماجراجویی در داستان‌های گیرا اما غیرواقعی، آشنا شدن با شخصیت‌هایی که وجود ندارند اما گاهی برای‌مان خیلی عزیز می‌شوند، همگی به ما کمک می‌کنند تا علاوه بر تقویت نیروی تخیل‌ و پنداشت‌مان، برای مدتی هرچند کوتاه بیخیال دنیای واقعی شویم. اما نکته‌ی مهم این‌جاست که این «بیخیال شدن» به معنای فرار از واقعیت نیست. شاید موارد مربوط به زندگی واقعی ذهن ما را آن‌قدر خسته کنند که فقط دنبال کردن ماجراجویی فرودو برای نابودی حلقه یا جنگ چند خاندان برای تخت آهنین بتواند آن‌ها را بشوید و با خود ببرد. ولی همین داستان‌ها می‌توانند نحوه‌ی برخورد ما با زندگی و آدم‌های اطراف‌مان را تغییر دهند و به ما برای درک بهتر واقعیت و واکنشی مناسب‌تر به آن کمک کنند. این تاثیر داستان‌ها با ژانر خیا‌ل‌پردازی، یا ژانر فانتزی (Fantasy)، بیشتر جلوه می‌کند. نویسندگانی در زمینه نوشتن کتاب فانتزی فعالیت می‌کنند، که درگیر قوانین علمی و اجتماعی نمی‌شوند و فقط به سراغ تصور و تخیل‌شان می‌روند، با خلق دنیاهای ویژه‌ی خودشان، که پر از اژدهایان و بیگانه‌ها و موجودات عجیب‌وغریب و جادو هستند، به کاوش درون‌مایه‌های گوناگون می‌پردازند.

 

[Ayumi]

فانتزی و پیدایش آن در ادبیات​

فانتزی سبکی در ادبیات است که عناصر جادویی و ماورایی را، که در جهان واقعی وجود ندارند، در خود جای می‌دهد. البته شاید بعضی از نویسندگان این عناصر را در دنیای واقعی ما به‌کار ببرند، که این هم زیرسبک ویژه‌ای از فانتزی است، اما خیلی از آن‌ها دنیاهای کاملا خیالی خودشان را به‌وجود می‌آورند که قوانین فیزیکی و منطقی منحصربه‌فرد، جمعیتی شامل نژادها و موجودات غیرواقعی و موارد ویژه‌ی دیگری را دارا هستند. طبیعت این ژانر براساس حدس و گمان بوده و به واقعیت و علم گره نخورده است. به همین دلیل، فانتزی یکی از زیرسبک‌های ادبیات گمانه‌زن به‌شمار می‌رود.

 

[Ayumi]

جادو و نیروهای ماورایی همیشه بخش اصلی طرح، درون‌مایه یا فضای داستان‌های فانتزی هستند. ویژگی‌های اصلی این داستان‌ها وجود جادو، تقابل خوبی و پلیدی، سفری به دنبال دانش یا قدرت، انسان در برابر طبیعت و ماجراجویی‌های حماسی است. اسطوره‌ها و افسانه‌ها هم به‌طور معمول نقش مهمی در ادبیات خیال‌پردازی دارند. قبل از پیدایش نویسه‌های ادبی، داستان‌‌های مربوط به جادو و هیولاهای ترسناک به‌صورت گفتاری وجود داشتند. اساطیر کلاسیک پر از داستان‌ها و شخصیت‌هایی شگفت‌انگیز بودند که معروف‌ترین، و شاید نزدیک‌ترین آن‌ها به فانتزی امروزی، آثار هومر یونانی و ویرژیل رومی هستند. سهم جهان یونانی‌رومی در ژانر فانتزی بسیار گسترده است و شامل مواردی داستانی همچون ماجراجویی‌های قهرمانانه، پیش‌گویی‌ها، هیولاها و موجوداتی از جمله اژدها، و همچنین جادوگرانی که به جادو و نیروهای ماورایی دست داشتند، می‌شود. این عناصر، که جزو اصلی‌ترین بخش‌های داستان‌های فانتزی هستند، همگی به تاریخ و جهان‌های کهن برمی‌گردند.

 

[Ayumi]

ازاین‌رو، می‌توان ریشه و پیدایش فانتزی را در اساطیر باستانی پیدا کرد که هدف اصلی آن، توضیح کارکرد طبیعت است. برای مثال در داستان خدای پرومته، او دلش برای مردم فانی سوخت و از روی ترحم به آن‌ها آتش را هدیه داد. افسانه‌ی دیگر درباره‌ی خدای آپولو است که هر روز ارابه‌ی آتشین خود را در آسمان به حرکت درآورده و روشنایی روز را به‌وجود می‌آورد.

 

[Ayumi]

یکی از زیباترینِ این داستان‌ها، نحوه‌ی پیدایش فصل زمستان بوده که درباره‌ی پرسفونه، دختر زئوس و دمتر، است. دمتر، الهه باروری و حاصل‌خیزی ، علاقه‌ی زیادی به دختر خود داشت. زمانی که هادس، خدای مردگان و برادر زئوس، پرسفونه را دزدید تا برای همیشه نزد خودش و در گیتی مردگان زندگی کند، دمتر از شدت ناراحتی به گریه‌وزاری پرداخت و زمین برای مدت‌ها دچار زمستانی سخت شد. او نور آفتاب و گرمای لازم برای رشد گیاهان را با سرما و تاریکی جایگزین کرد. زمین در مرز قحطی و گرسنگی قرار گرفته بود. در آخر، به‌واسطه‌ی زئوس، هادس راضی شد تا پرسفونه را به دمتر بازگرداند. اما از آن‌جاکه چند دانه انار از گیتی مردگان به پرسفونه داده بود، پرسفونه به گیتی مردگان تعلق پیدا کرد و مجبور بود هر سال برای مدتی به آن بازگردد. به همین دلیل، هنگامی که پرسفونه پیش مادرش دمتر زندگی می‌کرد (بهار و تابستان)، زمین سبز و خرم بود و هنگامی که به گیتی مردگان بازمی‌گشت (زمستان)، زمین از غم دمتر به سردی و خشکی دچار می‌شد.

 

[Ayumi]

مردم باستانی با این داستان‌های خیالی سعی در درک واقعیت و راستینگی داشتند. بعد از داستان‌های خدایان و پیدایش زمین و زمان، ماجراجویی‌های حماسی و افسانه‌ای پای خود را به این سبک باز کردند. بیوولف، قدیمی‌ترین شعر حماسی اروپایی که حدود 700 تا 1000 سال قبل از میلاد نوشته شده، شامل عناصر فانتزی از جمله جادوگران، هیولاها و اژدهایان است. افسانه‌ی شاه آرتور هم که تقریبا در همان دوران نگارش یافته، در قرن‌های گذشته بارها و بارها بازگویی شده است.

 

[Ayumi]

بعدها، در قرن بیستم، انتشار مجموعه‌ی فانتزی ارباب حلقه‌ها به قلم جی. آر. آر. تالکین، تاثیر زیادی روی نگارش ژانر فانتزی گذاشت و شکل فانتزی حماسی را به‌وجود آورد. این آثار همچنین به اثبات رسیدن ژانر فانتزی به‌عنوان سبکی مجزا و ماندگار منجر شدند؛ و امروزه فانتزی مانند یک محیط گسترده و چندلایه شکل گرفته و زیرسبک و زیرمجموعه‌های بسیاری چون فانتزی حماسی، جادویی، تاریک و افسانه‌ها را شامل می‌شود.

 

[Ayumi]

زیرسبک و زیرمجموعه‌ها​

فانتزی شامل زیرسبک‌های زیادی می‌شود. داستان‌های خیالی و خیال‌پردازی آن‌قدر زیاد شده‌اند و هر کدام هم ویژگی‌های خاصی دارند که گذاشتن نام فانتزی روی تمام آن‌ها، به‌تنهایی، می‌تواند خیلی کلی به‌شمار برود. برای مثال، داستان ارباب حلقه‌ها و صد سال تنهایی هر دو فانتزی هستند؛ اما این کجا و آن کجا…!

برای همین می‌خواهیم روی ژانر فانتزی ریز شده و به‌طور چکیده با زیرسبک‌ها، نام آن‌ها و ویژگی‌هایشان، آشنا شویم. البته بگوییم که دسته‌بندی‌های زیادی در ژانر فانتزی وجود دارند و ما هم نمی‌توانیم همه‌ی آن‌ها را پوشش دهیم. اما این‌ها مهم‌ترین‌شان هستند:

 

[Ayumi]

• فانتزی حماسی: در محیطی جادویی روایت می‌شود که قوانین فیزیکی خاص خودش را دارد. طرح و درون‌مایه‌ی این داستان‌ها همواره دارای مقیاس بزرگی هستند و هسته‌ی آن‌ها روی یک قهرمان که به‌خوبی به آن پرداخته شده، گرد آمده است. ارباب حلقه‌ها بهترین نمونه از این فانتزی است.

 

[Ayumi]

• فانتزی نازل: در دنیای واقعی جریان دارد و شامل عناصر جادویی غیرمنتظره‌‌ای است که شخصیت‌ها انتظار آن‌ها را ندارند. نام‌های دیگری که در این زیرسبک شنیده می‌شوند محتوای تخیل، فانتزی معاصر و فانتزی شهری هستند که همگی به وجود عناصر فانتزی در جهان ما اشاره می‌کنند. سرخپوست در گنجه، نمونه‌ی خوبی از این داستان‌ها است.