معرفی کتاب کتاب «تمرین فیلمنامه‌نویسی» | ژان کلود کاری‌یر، پاسکال بونیتزر و تمرین‌های کاربردی فیلمنامه‌نویسی

[شیر کاکائو]

 

[شیر کاکائو]

تفاوت رمان و فیلمنامه

در فصل سومِ کتاب «تمرین فیلمنامه‌نویسی» بونیتزر به تفاوت رمان و فیلمنامه می‌پردازد. به باور او رمان از تعدادی کلمۀ خبری تشکیل شده که ارزششان قائم به ذات خود است. اما فیلمنامه در قالب خود تخیلی متغیر است و کلماتش فارغ از آن‌هایی که گفتگوها را تشکیل می‌دهند، به هم وابستگی دارند. از طرفی اگرچه رمان می‌تواند دوباره‌نویسی شود ولی با این حال در نهایت دست‌نویس مؤلف برای چاپخانه فرستاده می‌شود؛ اما فیلمنامه ورای روز اول فیلمبرداری همیشه قابل اصلاح است و می‌توان بارها روی آن کار کرد و آن را تغییر داد زیرا فیلمنامه پایان‌هایی شکننده و تغییرپذیر دارد.

 

[شیر کاکائو]

برای رسیدن به درک روشن‌تری از این منظور که چرا کلمات رمان قائم‌ به‌ ذات‌ خود هستند به این مثال توجه کنید: «در خیابانی هوا ۳۳ درجه بالای صفر است.» این جمله در آغاز یک رمان نوعی سبک ادبی و شیوۀ نگارش است؛ اما در فیلم مسئلۀ قابل اهمیت ترجمۀ این جمله به تصویر است_یعنی همان دلیل وابستگی کلمات در فیلمنامه_ و برای تصویر کردن آن باید دماسنجی را در ویترین مغازه‌ای‌ یافت یا اینکه رادیویی هنگام اعلام وضعیت هوا این دما را اعلام کند یا اینکه راه دیگری یافت. بنابراین کار اصلی فیلمنامه‌نویس تطبیق‌دادن روایت با فیلم است، و این به تنهایی کافی نیست که بداند چگونه داستانی را تعریف کند، بلکه باید بتواند آن را در تطابق با تصویر روایت کند و اینجاست که تفاوت رمان و فیلمنامه مشخص می‌شود.

 

[شیر کاکائو]

ارتباط فیلمنامه و میزانسن

در بخش‌ دیگری بونیتزر با آوردن نقل قولی از گوئرا، اهمیت ارتباط فیلمنامه و میزانسن (اجرای عملی فیلمنامه در صحنه) را تشریح می‌کند.

«تصور کنید به نقاشی بگوییم تابلوی بطری‌ها را بکشد. در اینجا فقط مضمون کار را گفته‌ایم که از کمترین ارزش برخوردار است، چرا که نقاش می‌تواند آن‌ها را به گونه‌ای انتزاعی بکشد یا می‌تواند به آن‌ها ویژگی کاملاً شخصی ببخشد. اما اگر به او بگوییم که تعداد آن‌ها باید چهارتا باشد، به صورت یک ردیف در وسط تابلو و در کنار هم باشد و یک فضای خالی هم پیرامون بطری‌ها وجود داشته باشد، این دیگر ساختار تابلو است زیرا بدین ترتیب عنصری اضافی را به او القا کرده‌ایم که جزئی از سبک کار است. چرا که از راه این چهار بطری که در وسط تابلو قرار دارند اندیشۀ ترس را القا کرده‌ایم، زیرا آن‌ها تنگاتنگ هم و در وسط فضایی باز باهم متحد شده‌اند.» در یک فیلمنامه می‌توان تصویر بالا را چنین نوشت: «چهار بطری در وسط یک میز، توده‌ای فشرده تشکیل می‌دهند. فضای اطراف این بطری‌ها خالی و نامعلوم است.»

 

[شیر کاکائو]

در اینجا لازم است نکته‌ای بیان شود. در فیلم نباید هیچ صحنه‌ای بدون احساس باشد، اگر صحنه‌ای فاقد احساس باشد وجودش بیهوده است. زیرا این احساس است که چیزها را تکان می‌دهد و حرکتی می‌آفریند. هر گاه بخواهیم احساس ترس یا هیجان یا هر چیز دیگری را انتقال بدهیم باید دنبال عناصر صحنه‌ای، تجسمی و دراماتیک باشیم. در فیلمنامه کار ما به انتقال اطلاعاتی خشک‌وخالی محدود نمی‌شود بلکه باید مهارت و ظرافت و ابتکار کافی را به کار بگیریم، چون لحن و سبک نویسنده درست همین جا است که مشخص می‌شود.

 

[شیر کاکائو]

نکتۀ دیگر اینکه وقتی در حال نگارش صحنه‌ای هستیم باید به خاطر داشته باشیم که شخصیت‌ها چه در حال انجام کنش باشند یا نباشند تنها خودشان را با کلماتی خشک‌وخالی بیان نمی‌کنند. بلکه لازم است با یکسری حالت‌ها و نشانه‌های نمایشی وضعیت و احساس‌های آن‌ها را تصویر کنیم. مثلاً نبضی که در گردن می‌تپد یا قطرات عرقی که روی پیشانی فرو می‌لغزد و …

 

[شیر کاکائو]

راوی و پایان فیلمنامه​

در بخش‌های انتهایی کتاب «تمرین فیلمنامه‌نویسی»، بونیتزر خیلی کوتاه به تعریفی از راوی و پایان فیلمنامه می‌پردازد.

 

[شیر کاکائو]

راوی کیست؟

راوی چهرۀ واسطه‌ و دوپهلوی میان شخصیت و نویسنده است. در این حالتِ دوپهلو و مبهم در برخی از روایت‌ها راوی موقعیتی مستقل و دروغین دارد. او کسی است که از سرگشتگی سایر قهرمان‌های داستان مصون است، چرا که وانمود می‌کند دارای آن آگاهی و خردی است که دیگران ندارند و به همین سبب مسئولیت روایت داستان را برعهده دارد. در حقیقت هر راوی نقشه‌ای پنهانی در سر دارد و هر داستان یک طرح از پیش تعیین شده یا یک توطئه است.

 

[شیر کاکائو]

پایان داستان

پایان یک داستان قبل از آن که اصلاً داستانی تعریف شود باید مشخص باشد. پس بهتر است قبل از نوشتن داستان پایان آن را بدانیم تا این امکان برای‌مان فراهم شود که آن را به هم بزنیم، منحرف کنیم یا به کلی عوض کنیم. این را هم بدانید که نباید نقطۀ اوج را که لحظۀ انفجار فیلم است با پایان فیلم که نوعی سروسامان دادان است یکی گرفت.

 

[شیر کاکائو]

همچنین پایان فیلم باید موفق و متقاعد کننده باشد، زیرا پایان فیلم همان بخشی است که تماشاگران را از بقیۀ فیلم جدا می‌کند و هنگام خروج از سالن سینما آن را با خود همراه می‌برند. و به نظر می‌رسد شکست یا موفقیت فیلم به همین پایان بستگی دارد.