معرفی کتاب گتسبی بزرگ اف. اسکات فیتزجرالد

[ادوارد کلاه به سر]

تلویزیونویرایش

گتسبی تاکنون چندین بار به‌عنوان فیلم تلویزیونی کوتاه بازسازی شده‌است. اولین اقتباس، اپیزودی از برنامهٔ تلویزیونی رابرت مونتگومری تقدیم می‌کند[dj] بود که از ان‌بی‌سی پخش شد و در آنرابرت مونتگومری، فیلیس کرک و لی بومن نقش‌آفرینی کردند. کارگردانی این اپیزود بر عهدهٔ آلوین ساپینسلی[dk] بود.[۲۸۴]سی‌بی‌اس در سال ۱۹۵۸، اقتباس دیگری از این رمان را ساخت که اپیزودی از پلی‌هاوس ۹۰[dl] محسوب می‌شد و عنوان آن گتسبی بزرگ بود. کارگردان این اثر فرانکلین جی. شافنر و بازیگران آنرابرت رایان، جین کرین و راد تیلور بودند.[۲۸۵] اقتباسِ تلویزیونیِ تازه‌تر از این رمان، اثری تولیدشده در ای‌اندئی مووی است که در سال ۲۰۰۰ پخش شد. گتسبی بزرگ به کارگردانی رابرت مارکویتز[dm]ساخته شد و در آن توبی استیونز در نقش گتسبی، میرا سوروینو در نقش دیزی و پل راد در نقش نیک بازی کردند.[۲۸۶]

 

[ادوارد کلاه به سر]

رمان‌های گرافیکیویرایش

گتسبی بزرگ در سه رمان گرافیکی اقتباس شده‌است. اولین اقتباس در سال ۲۰۰۷ از نیکی گرینبرگ[dn] بود که «گتسبی بزرگ: یک اقتباس گرافیکی»[do] را در استرالیا منتشر کرد. از آنجایی که رمان اصلی هنوز تحت حمایت قوانین حق تکثیر ایالات متحده بود، این نسخه هرگز در این کشور منتشر نشد. فرد فوردهام[dp] نسخهٔ دوم «گتسبی بزرگ: رمان گرافیکی»[dq] را اقتباس کرد و آیا مورتون[dr] در سال ۲۰۲۰ تصویرگری آن را انجام داد. سرانجام، کی. وودمن-مینارد[ds] در سال ۲۰۲۱ «گتسبی بزرگ: یک اقتباس از رمان گرافیکی»[dt] را اقتباس و تصویرگری کرد که کندل‌ویک پرس[du] آن را منتشر کرد.[۲۸۷]

 

[ادوارد کلاه به سر]

سایر رسانه‌هاویرایش

این رمان در قالب‌های رسانه‌ای دیگر مانند قسمت‌های رادیویی و بازی‌های ویدئویی اقتباس شده‌است. اولین قسمت رادیویی، اقتباس نیم‌ساعته در سال ۱۹۵۰ برای ساعت خانوادهٔ ستارگانِ[dv] شبکهٔ سی‌بی‌اس با بازی کرک داگلاس در نقش گتسبی بود.[۲۸۸] این رمان در سال ۲۰۰۸ برای ده قسمت در سرویس جهانی بی‌بی‌سی خوانده شد. رادیو بی‌بی‌سی ۴ در سال ۲۰۱۲ گتسبی بزرگ را در فرم سریال کلاسیک[dw] به‌صورت نمایشنامه درآورد که سازندهٔ آن نمایشنامه‌نویس، رابرت فارست[dx] بود.[۲۸۹] اوبرون مدیا[dy] در سال ۲۰۱۰ بازی معمولی در سبک معمایی اشیای پنهان[dz] را منتشر کرد کهماجراهای کلاسیک: گتسبی بزرگ[ea] نام دارد.[۲۹۰]

 

[ادوارد کلاه به سر]

فرانکلین و سازمان کتاب‌های جیبیویرایش

کریم امامی اولین مترجم در ایران بود که گتسبی بزرگ را به فارسی برگرداند. او در اوایل دههٔ ۱۳۴۰ در بخش‌های فارسی و انگلیسی روزنامهٔ کیهان مشغول به کار بود و در آنجا به نویسندگی و ترجمهٔ خبرها، مقالات و آثار نویسندگان و شاعران ایرانی به زبان انگلیسی برای انتشار در کیهان اینترنشنال و ضمیمه‌های آن پرداخت.[۲۹۲]امامی اولین کتاب ترجمه‌ای خود را که برگردان نمایشنامهٔ با خشم به یاد آر از جان آزبرن به فارسی است، با هزینهٔ شخصی خود در سال ۱۳۴۲ به چاپ رساند.[۲۹۳] ترجمهٔ این نمایشنامه، مطالبی که در کیهان اینترنشنال منتشر می‌کرد و نیز آشنایی قبلی دریابندری که از زمان فعالیت امامی در استودیو فیلم گلستان شکل گرفته بود، موجب شد تا او پیشنهاد ترجمهٔ این رمان را به امامی بدهد.[۲۹۴] نجف دریابندریدر آن زمان سرویراستاری مؤسسهٔ انتشارات فرانکلین را بر عهده داشت.[۲۹۵] او به‌دنبال مترجم برای ترجمهٔ کتاب‌های آمریکایی می‌گشت و پس از گفت‌وگوها، امامی پیشنهاد فرانکلین برای ترجمهٔ رمان فیتزجرالد را می‌پذیرد.[۲۹۶]

 

[ادوارد کلاه به سر]

فرانکلین شاخهٔ تهران یکی از نمایندگی‌های مؤسسه‌ای به همین نام، مستقر در نیویورک بود؛ مؤسسه‌ای خصوصی و غیرانتفاعی که در سال ۱۹۵۲ با همکاری گروهی از ناشران آمریکایی، تحت عنوان «فرانکلین بوک پروگرم» تأسیس شد و هدف آن فراهم کردن بستری مناسب برای ترجمه و انتشار کتاب به زبان‌های کشورهای در حال توسعه بود که این امر با تأسیس نمایندگی‌ها در کشورهای مختلف، به ویژه در آسیا، آفریقا و آمریکای جنوبی میسر شد.[۲۹۷] پس از گفتگوی نمایندگان این برنامه با همایون صنعتی‌زاده، وی پیشنهاد آنان برای ایجاد نمایندگی در ایران را می‌پذیرد و مقدمات فعالیت فرانکلین تهران با نام رسمی مؤسسه انتشارات فرانکلین از سال ۱۳۳۲ آغاز می‌شود.[۲۹۸] فرانکلین نیویورک فهرستی از کتاب‌ها را برای تمامی شعبه‌های خود، از جمله تهران می‌فرستاد و فرانکلین تهران نیز بر اساس نیازهای جامعهٔ ایران و نیز با توجه به وضعیت بازار نشر، عنوان‌ها را به ناشران مختلف پیشنهاد و در صورتی که نظرشان مساعد بود، آنان را در ترجمه، آماده‌سازی و انتشار یاری می‌کرد.[۲۹۹]با این کار فرانکلین درصدی از بهای پشت جلد کتاب را دریافت می‌کرد و در ابتدای کتاب نیز عبارت «با همکاری مؤسسه انتشارات فرانکلین» درج می‌شد.[۳۰۰]

 

[ادوارد کلاه به سر]

به‌گفتهٔ امامی، ترجمهٔ گتسبی شش ماه طول کشید[۳۰۱] و انتشارات فرانکلین که پیشنهاد ترجمهٔ رمان فیتزجرالد را داده بود، انتشار آن را به شرکت انتشارات سیروید سپرد که در سال ۱۳۴۴، با عنوان طلا و خاکستر منتشر شد.[۳۰۲] به‌گفتهٔ مترجم، این تصمیم ناشر بود که رمان با عنوان دیگری منتشر شود.[۳۰۳] پس از انتشار نخستین چاپ، انتقادهایی به ترجمهٔ امامی که اصالتاً شیرازی بود مطرح شد؛ از جمله بهمن فرسی که معتقد بود برخی اصطلاحات شیرازی در متن کتاب، به‌ویژه در بخش گفتگوها دیده می‌شود.[۳۰۴] امامی به‌گفتهٔ خودش در چاپ‌ها و بازنگری‌های بعدی سعی کرد تا از حجم «شیرازی‌بازی» ها بکاهد و تغییرات جزئی در ترجمه را انجام داد.[۳۰۵]از نظر امامی نثر فیتزجرالد دشوار بود و اگر می‌خواست سبک این نویسنده را حفظ کند، ترجمهٔ گتسبی بزرگ به فارسیِ روان و راحت نمی‌شد.[۳۰۶] او سعی کرد این رمان را که معتقد بود نثری دقیق و ظریف دارد، به‌طور کامل به فارسی برگرداند که همین موضوع باعث می‌شود تا از نظر وی نثر فارسی آن ساده نباشد و مانند متن اصلی کتاب، سنگین به نظر برسد.[۳۰۷]

 

[ادوارد کلاه به سر]

صنعتی‌زاده در اواخر دههٔ ۱۳۳۰، سازمان کتاب‌های جیبی را تأسیس کرد که به انتشار دوبارهٔ کتاب‌هایی می‌پرداخت که پیشتر در قطع بزرگ منتشر شده بودند.[۳۰۸] یکی از کتاب‌هایی که در این سازمان تجدید چاپ شد، طلا و خاکستر بود که چاپ دوم آن در سال ۱۳۴۷، این بار با همان عنوانِ اصلیِ گتسبی بزرگ، در قطع جیبی منتشر شد.[۳۰۹] ناشر سومین چاپ نیز همانند چاپ دوم، سازمان کتاب‌های جیبی بود که این اثر را در قطع رقعی کوچک در سال ۱۳۵۴ منتشر کرد.[۳۱۰]

 

[ادوارد کلاه به سر]

پس از انقلاب ۱۳۵۷ویرایش

علی‌اصغر مهاجر که در میانهٔ دههٔ ۱۳۴۰ مدیریت فرانکلین را از صنعتی‌زاده تحویل گرفته بود،[۳۱۱] در سال ۱۳۵۴ تصمیم به انحلال این مؤسسهٔ انتشاراتی گرفت و پس از طی فرایندها، در نهایت در سال ۱۳۵۶ تشکیلات آن به سازمان آموزشی نومرز، وابسته بهدانشگاه آزاد ایران منتقل و به‌طور رسمی از فرانکلین نیویورک جدا شد.[۳۱۲] در همان زمان سهام سازمان کتاب‌های جیبی نیز بهانتشارات امیرکبیر که عبدالرحیم جعفری اداره می‌کرد، فروخته شد.[۳۱۳] پس از انقلاب ۱۳۵۷، سازمان آموزشی نومرز به سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی تغییر نام یافت و در دههٔ ۱۳۷۰ درانتشارات علمی و فرهنگی ادغام گردید.[۳۱۴] گروه انتشاراتی امیرکبیر نیز که سهام سازمان کتاب‌های جیبی را خریداری کرده بود، در سال ۱۳۶۲ به سازمان تبلیغات اسلامی واگذار شد.[۳۱۵] با این تغییر و تحولات، ترجمهٔ امامی از گتسبی بزرگ نیز برای سال‌ها تجدید چاپ نشد.[۳۱۶]

 

[ادوارد کلاه به سر]

امامی در دهه‌های ۱۳۶۰ و ۱۳۷۰ از گردانندگان انتشارات و کتاب‌فروشی زمینه بود و در این سال‌ها به تصحیح و بهبود ترجمهٔگتسبی بزرگ پرداخت.[۳۱۷] بیست و پنج سال پس از آخرین چاپِ ترجمهٔ این رمان، انتشارات نیلوفر مجوز بازچاپ گتسبی را از انتشارات علمی و فرهنگی اخذ و آن را در سال ۱۳۷۹، با ویرایش‌های اساسی امامی منتشر می‌کند.[۳۱۸] امامی در مقدمهٔ چاپ چهارم، به برخی از تصحیح‌ها و بهبودهای ترجمه اشاره می‌کند و همانند چاپ‌های قبلی، ترجمهٔ برخی از نامه‌های نویسنده، فهرست آثار وی، نقدی به رمان و نامهٔ مترجم به عزیزهندوخان را به‌همراه فهرست ۱۰۰ رمان برتر قرن بیستم، در انتهای کتاب می‌آورد.[۳۱۹] او در گتسبی بزرگ، بیشتر از ترجمهٔ تحت‌اللفظی و همچنین از شیوه‌های دیگر ترجمه همچون جایگزینی، واژه‌سازی و وام‌گیری کمک گرفت.[۳۲۰]امامی در ترجمه‌اش از شیوهٔ حذف کردن استفاده نکرد تا با ترکیب شیوه‌های مختلف بتواند مفاهیم را به زبان مقصد منتقل کند.[۳۲۱]

 

[ادوارد کلاه به سر]

در دههٔ ۱۳۹۰ ترجمه‌های متعددی از گتسبی بزرگ در ایران منتشر شد که شامل بازچاپ ترجمهٔ کریم امامی نیز می‌شود که انتشارات امیرکبیر و علمی و فرهنگی منتشر کردند. انتشارات امیرکبیر در سال ۱۳۹۰، بار دیگر ترجمهٔ امامی را در مجموعهٔ رمان‌های بزرگ دنیا[۳۲۲] و انتشارات علمی و فرهنگی نیز در سال ۱۳۹۵، این رمان را در قطع جیبی منتشر کرد.[۳۲۳] برگردان مهدی افشار که انتشارات مجید در سال ۱۳۹۲ منتشر کرد و ترجمهٔ محمدصادق سبط‌الشیخ از نشر چلچله در سال ۱۳۹۳، از اولین بازترجمه‌هایی بود که از این رمان منتشر شد.[۳۲۴] نشر روزگار نیز در سال ۱۳۹۴، ترجمهٔ تازه‌ای ازگتسبی را منتشر کرد که برگردانی از معصومه عسگری است.[۳۲۵]