آموزشی «ریتم و تمپو» در داستان

[Tara Motlagh]

اِشکال ضرب‌آهنگ نامناسب

ضرب‌آهنگ چه تندتر از اندازه باشد چه کندتر از اندازه، خواننده را خسته می‌کند و سرنخ از دستش درمی‌رود. مدتی تلاش می‌کند آنچه را می‌خواند دنبال کند؛ ولی سرانجام نمی‌تواند و ارتباطش قطع می‌شود.

 

[Tara Motlagh]

اگر وقتی خواننده نیاز دارد به او فرصت ندهیم که مطالب را درک کند، یا فکرها و تحلیل‌هایش را به جایی برساند و به هم متصل کند سپس دُم زنجیرهٔ مفاهیم را بگیرد و ادامه بدهد، رشتهٔ کلام از دستش درمی‌رود. مجبور می‌شود خواندن را رها کند، فکرهایش را بکند، بعد دوباره از آنجا که ول کرده بود شروع کند و ادامه بدهد. گاهی خواندنِ یک بخش از متن باید یکباره و پیوسته باشد؛ وگرنه در فهمیدن گسست می‌افتد. تکرار شدن این وقفه‌ها در متن، خواندن کل مطلب را دشوار می‌کند.

 

[Tara Motlagh]

از سوی دیگر اگر ریتم کندتر از اندازه باشد، خواننده می‌خواهد زودتر پیش برود؛ ولی در راه‌بدانِ کلمات گیر افتاده و نمی‌تواند. در این معطلی، فکرهای باربط و بی‌ربط میان متن و ذهنِ خواننده به رقص درمی‌آیند. سرانجام تمرکز از دست می‌رود و ارتباط قطع می‌شود.

 

[Tara Motlagh]

البته متناسب‌بودنِ ضرب‌آهنگِ متن نسبی است. برخی خواننده‌ها ذهن تیزتر یا آماده‌تری دارند یا به موضوع آشناترند. برخی کندترند یا آماده نیستند یا آشنایی قبلی با موضوع ندارند؛ در همین لحظه‌ای که دارند می‌خوانند با موضوع آشنا می‌شوند. تشخیص اینکه چطور باید باشد، برمی‌گردد به مخاطب‌شناسیِ نویسنده.

 

[Tara Motlagh]

روش‌های تغییر ضرب‌آهنگ

برای اینکه این اشکال پیش نیاید، یک راهش این است که گفتار را در جایی که لازم است قطع کنیم؛ آن را دو بخش کنیم. مثلا نصفش را بگذاریم در پاراگراف بعدی.

 

[Tara Motlagh]

اگر نتوان این کار را کرد، چون گاهی به هر دلیلی امکانش نیست، باید ضرب‌آهنگِ خود نوشتار را تنظیم کرد. یعنی اگر بیان فشرده و ریتم سریع است، باید آن را از فشردگی درآورد و ضرب‌آهنگ را کند کرد. اگر بیان آبکی و ضرب‌آهنگ کند است، باید فشرده‌اش کرد و ریتم را تندتر کرد.

 

[Tara Motlagh]

اول باید درست باشد

برای تنظیم ضرب‌آهنگ، یک کاری هست که در مرحلهٔ عمل باید پیش از هر کار دیگری انجام داد. توجه کنید نوشته‌های امروزی کمابیش به اَشکال گوناگون به درازگویی یا برعکس به فشرده‌گویی و ایجاز نابجا دچار هستند.

 

[Tara Motlagh]

اول باید به این نکته توجه کرد که متن شما دچار آن نوع از ایجاز یا درازگویی نباشد که از نظر دستوری یا منطقی یا بیانی نادرست است و به هر حال می‌باید اصلاح بشود. ممکن است این اصلاحِ ضروری را که کردید، ناهنجاری ریتم هم بدون انجام‌دادن کار دیگر درست بشود.

 

[Tara Motlagh]

تغییر ضرب‌آهنگ با لحن

نوعی از متن‌نویسی هست که نوشتاری است ولی ویژگی گفتاری دارد؛ در ذهن خواننده به گفتار شبیه می‌شود. بخش‌هایی از متن که این ویژگی را داشته باشند، روان‌تر هستند و ریتم تندتری نسبت به بخش‌های رسمی‌تر دارند. البته اگر کلیّت متن اجازهٔ چنین کاری را بدهد.

 

[Tara Motlagh]

تغییر ضرب‌آهنگ با جمله

با دستکاری جمله‌ها می‌توان ضرب‌آهنگ را تغییر دارد. برای نمونه جمله‌های بلندتر با مکث‌هایی که معمولا در خود دارند، ریتمشان کندتر است. برعکس جمله‌های کوتاه‌تری که پشت‌سرهم بیایند و هرکدام را بتوان با یک نظر خواند، یا فعل‌های پی‌درپی و نزدیک‌به‌هم، یا نگه‌داشتن فعل‌های تکراری که معمول است به‌قرینه حذف بشوند یا یکی از آن‌ها عوض بشود، این‌ها ریتم را تندتر می‌کنند.