آموزشی آرایه ادبی استعاره

[DELVAN.]

«گُلِ خندان» در بیت زیر، استعاره از معشوق و «آب روان» استعاره از اشک است.

چشمۀ چشم مرا ای گُل خندان دریاب که به امید تو، خوش آب روانی دارد (حافظ)

 

[DELVAN.]

استعاره مکنیه چیست؟
چنانکه گوینده در نفس خود، چیزی را به چیزی تشبیه کند و از ارکان آن، فقط مشبه را ذکر کرده و بعضی از لوازم و خصوصیات مشبهٌ بِه را برای مشبه آورد، تا دلالت کند بر این تشبیه، در اینجا، این تشبیه مُضمر(پنهان) را استعارۀ مکنیه یا استعاره با کنایه گویند. به جهت اینکه مشبه در آن مذکور نیست و در دلالت بر معنی آن، فقط به ذکر بعضی از خواص آن اکتفا شده است.

 

[DELVAN.]

در بیت زیر، شاعر دین را به دیبا تشبیه کرده و «بافتن» را که از لوازم دیبا و از مقولات وجه شبه است، ذکر نموده است:

علماء جمله می لافند دین برپای هر کسی می بافند (سنایی)

 

[DELVAN.]

در بیت زیر، «قضا» را به مرغی همچون کرکس و شاهباز تشبیه کرده و مشبهٌ به را در لفظ نیاورده است:

قضا ز آسمان چون فروهِشت پَر همه عاقلان کور گردند و کر (فردوسی)

 

[DELVAN.]

در بیت زیر، در واژۀ «اجل» استعارۀ مکنیه وجود دارد:

بخندد اجل، چون تو خنجر برآری بجنبد جهان، چون تو لشکر برانی (فرخی)

 

[DELVAN.]

اضافه استعاری:
گفتیم که آرایه استعاره زیرساخت تشبیهی دارد که مشبه ٌبه آن حذف شده است و مشبه آن ذکر می شود.

 

[DELVAN.]

حال اگر یکی از اندام ها یا لوازم مشبهٌ بهی که حذف شده را برای استعاره، مضاف قرار دهیم و آن را به صورت یک ترکیب اضافی بیان کنیم، این ترکیب «اضافۀ استعاری» می باشد. به عبارتی دیگر، در ترکیب اضافۀ استعاری، یک اندام، رفتار یا جزئی که مربوط به خود لفظ استعاره نیست، به صورت فرضی و در جایگاه «مضاف» به آن نسبت می دهیم و واژه ای که استعاره شده در نقش «مضافٌ الیه» قرار می گیرد.

 

[DELVAN.]

بنابراین، در اضافۀ استعاری، مضاف به صورت فرضی و در تصور ما به مضاف الیه نسبت داده می شود و در عالم واقعیت، مربوط به مضافٌ اِلَیه نیست.

 

[DELVAN.]

به عنوان مثال: در ترکیب «بالِ اندیشه»، اندیشه در عالم واقعیت بال ندارد، بلکه در تصور ما به صورت پرنده ای فرض شده و بال را به آن نسبت داده ایم.

 

[DELVAN.]

نکته ای که باید در نظر داشت، این است که در «اضافۀ استعاری»، هیچ گاه انسان در نقش «مضافٌ اِلَیه» نیست؛ اما گاهی یکی از اندام ها یا رفتار او، در جایگاه «مضاف» واقع می شود. اگر در ترکیب اضافۀ استعاری، مضاف یکی از اندام ها یا رفتارهای انسان باشد، گون های تشخیص نیز ایجاد می شود.