آموزشی آموزش جامع ارایه های ادبی با ذکر مثال

[Nella]

آرایه حسن تعلیل

وقتی شاعر یا نویسنده برای مسئله‌ای واقعی، علتی شاعرانه، تخیلی و غیرواقعی بیان کند، آرایه زیبای حسن تعلیل خلق می‌‌شود. در بیت زیر، ابن یمین با خوش‌سلیقگی، دلیل سرخی گل را شرمگین‌شدن او بعد از شنیدن وصف روی یار دانسته است:

«وصف رخت پیش گل، بلبل سرمست گفت / سرخ برآمد ز شرم، روی دلارای گل»

 

[Nella]

آرایه مثل

وقتی شاعر یا نویسنده در کلام خود از ضرب‌المثل استفاده می‌کند یا بخشی از سخن او آن‌قدر معروف شده باشد که به عنوان ضرب‌المثل به کار رود، آن بخش از سخن دارای آرایه مَثَل می‌شود. برای نمونه، در بیت زیر از ضرب‌المثل معروف «آدم را تشنه لب چشمه (دریا) می‌برد و برمی‌گرداند» استفاده شده است:

«به آب می‌برد و تشنه باز می‌آرد / هزار تشنه جگر را چَهِ زنخدانش»

 

[Nella]

آرایه تمثیل

هرگاه برای روشن‌شدن مطلبی معمولا پیچیده و بحث‌برانگیز مثالی بزنیم، آرایه تمثیل به وجود می‌آید. برای مثال، حافظ در جواب بدگویان و سخن‌چینان می‌گوید:

«من اگر نیکم و گر بد تو برو خود را باش / هر کسی آن دِروَد عاقبت کار که کِشت»

 

[Nella]

آرایه اسلوب معادله

هرگاه تمثیل به شکل دو طرف یک معادله ریاضی بیاید که هر جزء در قسمت اول، با جزئی دیگر در قسمت دوم هماهنگ و هم‌خوان باشد، آرایه زیبای اسلوب معادله خلق می‌شود؛ یعنی به این صورت که کل یک مصراع درباره موضوعی صحبت کند و کل مصراع دیگر، مثالی از آن موضوع باشد به‌ گونه‌ای که بتوان میان دو مصراع، علامت مساوی قرار داد. بیت زیر از بهترین نمونه‌های اسلوب معادله در شعر فارسی‌ست:

«عشق چون آید برد هوش دل فرزانه را / دزد دانا می‌کشد اول چراغ خانه را»

 

[Nella]

آرایه ایهام

هرگاه شاعر یا نویسنده با رندی، واژه‌‌ای را که دارای دو معناست به گونه‌ای در کلام بیاورد که هر دو معنا از آن قابل برداشت باشند، آرایه ایهام پدید می‌آید. برای نمونه، واژه «شیرین» در بیت زیر می‌تواند هم به معنای معشوقه فرهاد و هم به معنای دل‌پذیر برداشت شود:

«غرق خون بود و نمی‌مرد ز حسرت فرهاد / گفتم افسانه شیرین و به خوابش کردم»

 

[Nella]

آرایه تشخیص

هر گاه صفت، حالت یا عملی انسانی را به غیر انسان نسبت دهیم و به عبارتی شخصیتی انسانی به آن ببخشیم، آرایه تشخیص (آدم‌نمایی) پدید می‌آید. برای نمونه، غم در مصراع زیر فرمانده لشکر است، پس تشخیص داریم:

«اگر غم لشکر انگیزد که خون عاشقان ریزد»

 

[Nella]

آرایه کنایه

جمله‌ها و عبارت‌های بسیاری در زبان فارسی وجود دارد که هر فارسی‌زبانی به تجربه متوجه می‌شود که مقصود گوینده از بیان آن‌ها چیزی ورای معنای ظاهری آن‌هاست. آرایه کنایه یعنی عبارتی که علاوه بر معنای ظاهری، معنای دیگری هم داشته باشد و منظور گوینده آن معنای دیگر (معنای باطنی) باشد. برای مثال، منظور ما در جمله زیر این است که آن فرد از دنیا رفته است:

«دستش از دنیا کوتاه است».

 

[Nella]

آرایه حس آمیزی

هر گاه موضوعی را که مربوط به یکی از حواس پنج‌گانه است، به چیزی نسبت می‌دهیم که با آن احساس نمی‌شود، آرایه حس‌آمیزی پدید می‌آید. برای مثال وقتی می‌گوییم «فلانی شیرین حرف می‌زند»، شیرینی که مربوط به حس چشایی‌ست را به سخن که مربوط به حس شنوایی‌ست نسبت داده‌ایم

 

[Nella]

.