آموزشی آموزش وزن شعر فارسی | به زبان ساده و گام به گام

[ویتامین]

نکته ۷:

همان‌طور که گفتیم، در تقطیع، هجای کشیده را به صورت یک هجای بلند و یک هجای کوتاه در نظر می‌گیرم. در این موارد، سه حرف اول برایمان مهم است. در تقطیع هجای کشیده، برای تلفظ راحت‌تر می‌توانیم آن را به صورت مجموع هجای بلند و کوتاه بنویسیم و روی هجای کوتاه علامت ضمه «ـُ» قرار دهیم.

 

[ویتامین]

 

[ویتامین]

گام سوّم: تقطیع به ارکان و افاعیل عروضی

معمولاً وقتی قواعدی برای یک موضوع تدوین می‌کنیم، نمادها و اصطلاحات واحدی را به کار می‌بریم تا بیان آن ساده‌تر شده و یکپارچگی بر آن حاکم باشد. اگر به تقطیع هجایی مثال‌های بالا دقّت کنید، مشاهده خواهید کرد که در هر مصرع، مجموعه چند هجا تکرار شده است.

 

[ویتامین]

به هریک از این مجموعه‌ها «رکن» می‌گوییم. مثال زیر این موضوع را به خوبی نشان می‌دهد.

 

[ویتامین]

همان‌طور که می‌بینیم، این مصرع چهار رکن دارد. همه وزن‌ها در شعر فارسی، تکراری از یک یا دو رکن هستند. البته یک یا دو هجا نیز در ابتدا یا انتهای زنجیره می‌تواند اضافه یا حذف شود. رکن‌ها اغلب سه یا چهار هجا دارند و به ندرت، ارکانی با دو یا پنج هجا نیز وجود دارد.

 

[ویتامین]

راه به خاطر سپردن رکن‌ها، شکل هجاها است. اگر به هر رکن کلمه‌ای را نسبت دهیم و آن را به خاطر بسپاریم، بدون شک کار آسان‌تر می‌شود. از این رو، عالمان علم عروض کلماتی را از «فعل» در زبان عربی مشتق کرده و برای هریک از رکن‌های وزن شعر بیان کرده‌اند.

 

[ویتامین]

مثلاً «U_UU» با «فَعَلاتُ» و «_U_ _» را با «فاعِلاتُن» نشان می‌دهیم. این کلمات را «افاعیل عروضی» می‌نامند. تقطیع به ارکان عروضی و افاعیل عروضی در جدول زیر قابل مشاهده است.

 

[ویتامین]

بنابراین، می‌گوییم وزن این مصرع و در نتیجه، وزن شعر آن، «فَعَلاتُ فاعِلاتُن فَعَلاتُ فاعِلاتُن» است.

 

[ویتامین]

نکته ۸:

یکی از مشکلات افاعیل عروضی این است که گاهی ارکان و وزن شعر را می‌توان با افاعیل عروضی مختلفی نمایش داد. مثلاً وزن «فعولن فعولن فعولن فعول» را به صورت «مفاعیل مستفعلن فاعلن» نیز می‌توان بیان کرد. در این موارد، آن افاعیل نزدیک به هم و ساده‌تر را در نظر می‌گیریم.

 

[ویتامین]

ارکان عروضی چهار هجایی، سه هجایی، دو هجایی و تک هجایی در جدول‌های زیر آورده شده‌اند.