آموزشی آموزش وزن شعر فارسی | به زبان ساده و گام به گام

[ویتامین]

ابتدا چند بار آن را مرور می‌کنیم تا به شکل صحیح خوانش با توجّه به معنی‌ برسیم. این بیت را به صورتی که با زبان می‌خوانیم، می‌نویسیم. همان خط عروضی که گفتیم:

دَران نَفَس کِ بِمیرَم دَرارِزویِ تُ باشَم
بِدانُ مید دَهَم جان کِ خاکِ کویِ تُ باشَم

 

[ویتامین]

خط عروضی با جدا کردن هجاها یا همان تقطیع هجایی به صورت زیر است:

دَ ران نَ فَس کِ بِ می رَم دَ را رِ زو یِ تُ با شم
بِ دا نُ مید دَ هَم جان کِ خا کِ کو یِ تُ با شَم

 

[ویتامین]

اگر به هجاهای بیت بالا دقّت کنید، می‌بینید که بعضی از آن‌ها سه حرف، برخی دو حرف و برخی دیگر یک حرف دارند. در ساده‌ترین تقسیم‌بندی، هجاهای یک‌حرفی را «هجای کوتاه» و هجاهای دوحرفی را «هجای بلند» می‌نامیم.

 

[ویتامین]

هجای کوتاه را با علامت «U» و هجای بلند را با «—» نشان می‌دهیم. البته یک هجای دیگر به نام «هجای کشیده» نیز داریم. در عمل، آنچه از هجای کشیده حس می‌کنیم، معادل یک هجای بلند و یک هجای کوتاه است و به همین دلیل آن را با «— U» نمایش می‌دهیم.

 

[ویتامین]

البته دقّت کنید که هجای کشیده دقیقاً معادل یک هجای بلند و کوتاه نیست و به دلیل اختلاف اندکی که با آن دارد، گوش هر دو را یکی می‌پندارد. امّا نمی‌خواهیم با استثنائات خللی در روند کار ایجاد کنیم و هر جا هجای کشیده دیدیم، از «— U» استفاده می‌کنیم. در ادامه، با صورت دقیق‌تر و منسجم‌تر با دسته‌بندی هجاها آشنا می‌شویم.

 

[ویتامین]

گفتیم که هر هجا از صامت و مصوت تشکیل شده است. صامت حرف بدون حرکت مانند ن، ر، م و... است. مصوت نیز حرکتی است که به صامت می‌دهیم و خود به دو نوع کوتاه و بلند تقسیم می‌شود. مصوت‌های کوتاه همان فتحه، کسره و ضمه «ــَـ و ــِـ و ــُـ» هستند. مصوت‌های بلند نیز به صورت «آ»، «ای» و «او» تلفظ می‌شوند.

 

[ویتامین]

برای مثال، اجزای واژه «معنا» به صورت زیر است:

معنا= صامت م + مصوت کوتاه ــَـ + صامت ع + صامت ن + مصوت بلند آ.

 

[ویتامین]

با توجّه به آنچه گفتیم، می‌توانیم هجاها در شعر فارسی را دسته‌بندی کنیم. هجاهای شعر فارسی را به صورت علمی مطابق دسته‌بندی زیر بیان می‌کنند:

• هجای کوتاه «U»

صامت + مصوت کوتاه «مثل نِ، اُ»​

 

[ویتامین]

• هجای بلند «—»

صامت + مصوت کوتاه + صامت «مثل سَر»​

صامت + مصوت بلند «مثل پا»​

• هجای کشیده «—U»

صامت + مصوت کوتاه + صامت + صامت «مثل گُفت»​

صامت + مصوت بلند + صامت «مثل خار»​

صامت + مصوت بلند + صامت + صامت «مثل خواست»​

 

[ویتامین]

نکته ۱:

همان‌طور که گفتیم، هجاها مربوط به گفتار هستند. بنابراین، به شکل ظاهری کلمات کاری نداریم و آنچه مهم است تلفظ آن‌هاست. مثلاً اگر خوانش شعر ایجاب می‌کرد «امید» را با تشدید بخوانیم، آن را به صورت «اُم‌مید» تلفظ و هجابندی می‌کنیم. یا کلمه «خواب» به شکل «خاب» تلفظ می‌شود.