آموزشی ادبیات داستانی (عناصر داستان) اختصاصی انجمن رمان بوک

[شاهدخت]

نمی‌توان تعریف جامع و مانعی از رمان ارائه داد که همه انواع گوناگون آن را در برگیرد. در اینجا من فقط دو تعریف از تعریف‌های بسیاری را که برای رمان داده‌اند، می‌آورم: تعریف رمان در فرهنگ وبستر چنین آمده:

روایت خلاقه به نثر با طول شایان توجه و پیچیدگی خاص که با تجربه انسانی همراه با تخیل سر و کار داشته باشد و از طریق توالی حوادث بیان شود در آن گروهی از شخصیت‌ها در صحنه مشخصی شرکت داشته باشند.

در فرهنگ اصطلاحات ادبی «هاری‌شا» رمان چنین تعریف شده:

روایت منصور داستانی طولانی که شخصیت‌ها و حضورشان را در سازمانبندی مرتبی از وقایع و صحنه‌ها تصویر کند، اثر داستانی که کمتر از ۳۰ تا ۴۰ هزار کلمه داشته باشد، غالباً به عنوان «قصه»،«داستان کوتاه» و «داستان بلند یا ناولت» محسوب می‌شود اما رمان حداکثری برای طول و اندازه واقعی خود ندارد. هر رمان شرح و نقلی است از زندگی. هر رمان متضمن «کشمکش»، «شخصیت‌ها»، «عمل»، «صحنه‌ها» پیرنگ و «درون مایه» است.

 

[شاهدخت]

داستان کوتاه

داستان کوتاه، به شکل و الگوی امروزی در قرن نوزدهم ظهور کرد. اولین بار ادگار آلن‌پو در سال ۱۸۴۲ داستان کوتاه را تعریف کرد و اصول انتقادی و فنی خاصی را ارائه داد که تفاوت میان شکل‌های کوتاه و بلند داستان‌نویسی را مشخص می‌کرد. اما برخلاف اصولی که پو ارائه داده بود، داستان‌های کوتاهی که در قرن نوزدهم نوشته می‌شد، فاقد ساختمان حساب شده و محکم بود و با آنها قصه، طرح، لطیفه و حتی مقاله می‌گفتند.

 

[شاهدخت]

ارائه تعریفی جامع و مانع از داستان کوتاه که دربرگیرنده انواع داستان‌های کوتاه باشد، کار چندان ساده‌ای نیست و شاید محال باشد.

 

[شاهدخت]

در طی یک قرن و نیم که از طلوع داستانی کوتاه می‌گذرد، این نوع اثر ادبی در بیشتر کشورهای جهان، مقام و مرتبه‌ای والا برای خود دست و پا کرده است. با گذشت زمان انواع گوناگونی از داستان‌های کوتاه به وجود آمده است و داستان کوتاه، تنوع و تکامل بسیاری یافته و به همین دلیل تعریف‌های معمولی و قدیمی، به اصطلاح تعریف‌های سنگ شده، قابلیت انعطاف و جامعیت خود را از دست داده است. چه دنیا و هرچه مربوط به آن است و جامعه انسانی، پویا (دینامیک) است نمی‌توان قوانینی ایستا (استاتیک) را بر آنها حاکم کرد.

 

[شاهدخت]

اولین بار ادگار آلن پو در انتقادی که بر مجموعه داستان‌های قصه‌های بازگو شده اثر ناتانیل هاثورن (نویسنده آمریکایی، ۱۸۶۴_۱۸٠۴) نوشت، داستان کوتاه را چنین تعریف کرد:

نویسنده باید بکوشد تا خواننده را تحت تاثیر واحدی که اثرات دیگر مادون آن باشد، قرار دهد و چنین اثری را تنها داستانی می‌تواند داشته باشد که خواننده در یک نشست که از دو ساعت دست درازی نکند، تمام آن را بخواند.

در فرهنگ وبستر برای داستان کوتاه تعریفی آمده است که به نسبت از تعریف‌های دیگر کامل‌تر است و بر اغلب داستان‌های کوتاهی که امروز نوشته می‌شود، قابل تطبیق است:

داستان کوتاه روایت به نسبت کوتاه خلاقه‌ای است که نوعاً سر و کارش با گروهی محدود از شخصیت‌هاست که در عمل منفردی شرکت دارند و غالباً با مدد گرفتن از وحدت تاثیر بیشتر بر آفرینش حال و هوا تمرکز می‌یابد تا داستان گویی.

 

[شاهدخت]

بعد از انتشار بعضی از داستان‌های کوتاه «بورخس» مثل «درونمایهٔ خائن و قهرمان» که در آن دو عمل داستانی وجود داشت، فرهنگ بستر تعریف خود را مؤجزتر و عام‌تر کرد و به این صورت درآورد:
« داستان کوتاه، روایت خلاقانه‌ای به نثر است که با چند شخصیت و کار دارد با مدد گرفتن از وحدت تاثیر، بیشتر بر آفرینش حال و هوا تمرکز می‌یابد تا پیرنگ.»

 

[شاهدخت]

همان‌طور که می‌بینیم «عمل مفرد» در آن حذف شده است و به جای داستان گویی پیرنگ نشسته است، یعنی خصوصیت روحی و خُلقی در داستان‌های امروزی بیشتر از حادثه‌پردازی و داستان‌گویی مورد نظر است.

 

[شاهدخت]

از آن‌جا که داستان کوتاه اغلب آنات و تغییرات مداوم زندگی فردی و اجتماعی را روایت می‌کند، طبعاً برای بیان این تغییرات به قالب‌های متنوعی نیازمند است. این رو داستان کوتاه، پیوسته محمل تجربه‌های تازه است و انواع گوناگون و رنگارنگی از آن آفریده شده و می‌شود و نویسندگان بزرگ و نابغه‌ای هر کدام نوع تازه‌ای از آن را به نام خود ثبت کرده‌اند. برجسته‌ترین این نویسندگان عبارتند از ادگار آلن‌پو، گوگول، گی دوموپاسان، آنتون چخوف، اُ.هنری یا ویلیام سیدنی پورتر، فرانتش کافکا، جیمز جویس، رینگ لاردنر، ارنست همینگوی، خورفه لوئیس بورخس آرژانتینی.

 

[شاهدخت]

انواع داستان کوتاه

خصوصیات انواع مهم داستان کوتاه از بدو پیدایش تاکنون به اجمال چنین است:
داستان‌هایی که حادثه پردازانه است و گاهی پایان شگفت‌انگیزی دارد و لطیفه‌وار است و از آنها به عنوان داستان‌های پیرنگی یا داستان لطیفه‌وار یاد می‌کنند. مثل داستان کوتاه «گردن‌بند» نوشته گی دوموپاسان و داستان کوتاه «عروسک پشت پرده» از هدایت؛ همچنین داستان کوتاه «هدیهٔ مغان» یا «هدیهٔ کریسمس» اثر اُ. هنری و داستان‌های کوتاه دیگر این نویسنده و نیز داستان کوتاه «کباب غاز» نوشتههٔ محمدعلی جمال‌زاده.

 

[شاهدخت]

داستان‌هایی که برشی از زندگی است و لحظه‌ها و وضعیت‌ها و موقعیت‌های نمونه‌ای شخصیت داستان را تصویر می‌کند، به طوری که خواننده به خصلت و کیفیت زندگی نوعی این شخصیت پی می‌برد، مثل داستان کوتاه «بوسه» نوشتهٔ آنتون چخوف و اغلب داستان‌های کوتاه او و داستان کوتاه «یه‌ره‌نچکا» از بزرگ علوی.