آموزشی اقتباس چیست؟ ردپای داستان های اقتباسی در فیلمنامه نویسی

[-pariya-]

یکی از کارکردهای مهم اقتباس در آثار هنری سینما، تئاتر، رادیو و تلویزیون، احیای دوباره آثار کهن و فراموش شده ادبی است که به دلایل متعددی توانایی ایجاد ارتباط با مخاطب را از دست داده‌اند. به تاریخ ادبیات غنی ایران که دقت کنیم از این مثال ها به وفور یافت می شود:

 

[-pariya-]

از شاهنامه حکیم فردوسی بگیرید تا مثنوی مولوی و کلیله و دمنه یا کتب تاریخی معتبری مانند تاریخ بیهقی و فرامرزنامه. به طور کلی هر چه محتوای یک اثر جهانی‌تر باشد، اقتباس از آن آسان‌تر، و هرچه رابطه اثر با زمان یا مکانی خاص بیشتر باشد، اقتباس از آن سخت تر خواهد بود. مثلا از «هزار و یک شب» در آثار گوناگون سینمایی، تلویزیونی، رادیویی، تئاتر، و ادبیات کودکان اقتباس شد و قصه های آن طبق مدیوم مورد نظر بازنویسی گردید.

 

[-pariya-]

شايد گاهي از خود بپرسيم كه به راستي مرز بين اقتباس و كپي كردن كجاست؟ آيا هر نوع برداشتي از كتاب يا فيلمي را مي شود اقتباس ناميد؟ واقعيت اين است كه بين اقتباس و كپي كردن از يك اثر ادبي يا سينمايي، مرز بسيار ظريف اما مشخصی وجود دارد. اقتباس كننده باید خود را امانت دار و معتقد به «حقوق مولف» بداند.

 

[-pariya-]

در تیتراژ فیلم خود باید به منبع اقتباس خود اشاره کند. این یعنی حفظ حقوق معنوي پديد آورنده اثر اصلی. البته كساني هم بوده اند كه دست به اقتباس گستردهای از يك اثر زدند و برای اینکه از زیر دین حقوق معنوی مالک اثر خود را خلاص کرده باشند در تیتراژ فقط به ذكر جملات كلي مانند « با نگاهي به …» يا «برداشتي آزاد از …» بسنده كرده اند.

 

[-pariya-]

كپي كار می تواند با تغيير نام کاراکترهای اثر، تغییر مکان و جغرافياي داستان دست به اقتباس غیراخلاقی بزند. عمل مجرمانه اي که باید آن را نوعي «سرقت ادبي و هنري» به حساب آورد.

 

[-pariya-]

چگونه اقتباس کنیم؟
حتما برای شما هم اتفاق افتاده که رمان یا داستانی را بخوانید و در ذهن آن را تصویر کنید. گاهی ممکن است بگویید: چه خوب میشد اگر کسی این را می ساخت! کاری که از این داستان ساخته می شود، یک اثر اقتباسی خواهد بود. ابتدایی ترین راه برای اقتباس از یک اثر ادبی و تبدیل آن به فیلمنامه، تجزیه و تفکیک متن به عناصر سازنده‌اش است. عناصر سازنده متن ادبی را چه چیزهایی تشکیل می دهد؟ رابرت برمن پاسخ این سوال را داده است:

 

[-pariya-]

رابرت برمن: فیلمنامه، طرحی ساختاری برای فیلم است که 7 جز اصلی دارد:

داستان
طرح (ساختار)
صحنه
شخصیت
دیالوگ
ماجرای عاطفی
ماجرای فیزیکی

 

[-pariya-]

پس از تجزیه اجزای متن ادبی دوباره با تجربه، هنر و البته درایت اقتباس کننده، داستان چیده می‌شود؛ اما لزوماً نه به صورت اولیه‌ آن. در تلخیص (یا همان کوتاه کردن) یک داستان بلند کاملاً بدیهی است که نمی شود همه جزئیات و رویدادها را به تصویر کشید. بنابراین برای یک اقتباس خوب در گام اول، بخش هایی از داستان که شامل اتفاقات تاثیرگذار و مهم هستند می تواند انتخاب ‌شود. از خیر اطلاعات و جزئیات غیر ضروری هم به شرط صدمه نزدن به هدف داستان، می توان گذشت.

 

[-pariya-]

تلخیص؛ قدم اول در اقتباس
همانطور که در بالا گفته شد، برای اقتباس از یک داستان ادبی برای نگارش فیلمنامه، حرکت اول تلخیص است. اگر بخواهیم در مورد کلیت داستان نوشته شده اطلاعات را پیدا و دسته بندی کنیم باید از داستان موارد زیر را استخراج کرد

 

[-pariya-]

الف- مشخص کردن هدف و انگیزه اقتباس

ب- شاخص کردن تم و پیام داستان

ج- تعیین شخصیت‌ اصلی و کاراکترهای فرعی داستان

د- تعیین رویدادهای اصلی و فرعی داستان

ه- پیوند میان فرازها