زندگینامه امام سجاد

[STARLET]

علی بن حسین نیز از فعالیت‌های شیعه دوری گزیده بود و پیروانِ چشم‌گیری به‌سوی خود جذب نکرد. از دیدگاهِ اسماعیلیه، حسین بن علی، محمد حنفیه را به‌منظورِ پوششی برای حفظِ هویتِ پسرش، زین‌العابدین -به‌منزلهٔ امامِ واقعی- برگزیده بود. از این دیدگاه، محمد بن حنفیه، یک امام موقّتی — و مُسْتَوْدَع به معنای امانت‌دار — بود، درحالی‌که زین‌العابدین یک امام دائمی و مُستَقَرّ بود. پیروانِ محمد حنفیه در تاریخ تشیع به کِیْسانیّه معروف شدند.

 

[STARLET]

در دوران عبدالملک

پس از خاتمه دومین جنگ داخلی میان مسلمانان، عبدالملک مروان، خلیفه اموی، حجاج بن یوسف را به استانداری حجاز برگزید. کسی که به قساوت معروف بود و به اعتقاد شیعه، حتی پیشنهاد قتل سجاد را به او داد. پیشنهادی که عبدالملک با یادآوری عاقبت آل ابی سفیان از ریختن خون آل علی، از انجام آن امتناع کرد. به نقل از قطب راوندی، عالم شیعی، این رفتارِ عبدالملک مورد تمجید علی بن الحسین واقع شده است.

 

[STARLET]

بنا به گزارشی که در اعیان الشیعه آمده است، عبدالملک، شمشیرِ پیامبر را از علی بن الحسین مطالبه کرد تا در قبال آن، چیزی را به او ببخشد. درخواستی که با مخالفت سجاد مواجه شد. بنا بر این گزارش، عبدالملک تهدید کرد مقرری او از بیت المال را قطع خواهد کرد.

 

[STARLET]

برخوردِ دیگرِ عبدالملک با علی بن الحسین، در واکنش به ازدواج علی با کنیزش بوده است. بر طبق این گزارش، عبدالملک در ضمن نامه ای علی را سرزنش کرده است که چرا اعتبار خود و فرزندی که از آن کنیز متولد خواهد شد، را با این کار لکه دار کرده است. علی ظاهراً در پاسخ، افتخار را به اسلام و دینداری منتسب کرده و تلویحاً این رفتار عبدالملک را جاهلی خوانده است.

 

[STARLET]

دستگیری و انتقال سجاد به دمشق از دیگر حوادث دوران عبدالملک است که به اعتقاد شیعه در واکنش به محبوبیت سجاد در جامعه صورت گرفته است.

 

[STARLET]

شهادت امام سجاد

منابع شیعی همچون کفعمی در مصباح، از کشته شدن علی بن الحسین به واسطه زهر ولید بن عبدالملک گزارش کرده‌اند. مدرسی در این‌باره می‌نویسد که علی بن الحسین به تاریخ ۲۵ یا ۱۸ محرم سال ۹۴ ه‍.ق و بر اثر مسمومیت زهری که توسط امویان به او خورانده شد، به قتل رسید. این سال به جهت فوتِ جمع زیادی از فقها در آن، به سنة الفقها (سال فقها) شهره شده است. ابن عساکر از جمله وقایع این سال را مرگ تمام فقهای مدینه دانسته است. همین امر، احتمال کشته شدن مخالفان حکومت در این سال، به دستور حاکمان وقت را تقویت می‌کند.

 

[STARLET]

در تاریخ مرگ او بین دو سال ۹۴ یا ۹۵ ه‍.ق اختلاف است. ابن سعد به نقل از محمد باقر آورده است که زین‌العابدین وصیت کرد که در مرگش کسی را خبر نکنند. با این وجود هنگامِ تشییع و خاک‌سپاری، جمعیتِ زیادی گرد آمده بود که مدینه مانندِ آن را کمتر دیده بود. سجاد وصیت کرد تا او را در قبری دفن کنند و سطح آن را به سطح زمین برسانند. در مدفنِ او هیچ اختلافی در منابع گزارش نشده است و شیعه و سنی محل دفن او را در قبرستانِ بقیع کنارِ قبرِ عمویش حسن مجتبی دانسته‌اند.

 

[STARLET]

کیسانیه

به نوشتهٔ لالانی، کیسانیه یک نام کلی برای تمام فرقه‌هایی است که از قیام مختار نشات گرفته بودند و جویای امامت محمد بن حنفیه و فرزندان او بودند. عقیده عمومی کیسانیه امامت پی در پی سه پسر علی، یعنی حسن، حسین و محمد حنفیه است. هر چند برخی افراد در جنبش کیسانیه، امامت حسن و حسین را هم انکار می‌کنند.

 

[STARLET]

به عقیدهٔ فرهاد دفتری، مورخ و اسماعیلی‌شناس معاصر، کیسانیه در مخالفت با امویان شکل گرفت و قصد داشت رهبریِ جامعه اسلامی را به فرزندان علی برگرداند. و تا اندکی بعد از به حکومت رسیدن عباسیان از حمایت توده شیعه برخوردار بود. به نوشته رسول جعفریان، مورخ شیعه، محمد بن حنفیه معتقد به امامت سجاد بوده و در اینکه خودش را به عنوان امام اعلام کرده باشد شک و تردیدهایی وجود دارد.

 

[STARLET]

بعد از مرگ محمد بن حنفیه، اکثریت کیسانیه، امامت ابوهاشم حنفیه، فرزندِ بزرگِ محمد حنفیه را پذیرفتند و هاشمیه لقب گرفتند. به نوشته دفتری، ابوهاشم که اندکی جوانتر از پسرعمویش زین العابدین بود، طرفداران بیشتری نسبت به او داشت. ابوهاشم اندکی پس از درگذشت سجاد، در سال ۹۸ ه‍.ق (۷۱۷ م) در حمیمه فلسطین درگذشت. پس از او پیروان او به چندین فرقه تقسیم شدند.