زندگینامه امام سجاد

[;as]

پیامدهای واقعهٔ کربلا

به نوشتۀ مادلونگ و میرزاپور، در زمان حیاتِ حسین بن علی، همهٔ شیعیان، او را به‌عنوانِ امام و رهبرِ شیعه می‌شناختند. پس از قتل عامِ حسین و همراهانش در دشتِ کربلا، زین‌العابدین پس از دورانِ اسارت، اجازه پیدا کرد به مدینه برگردد. او در مدینه، انزوا اختیار کرد و جز با معدودی از یارانِ نزدیکش با کسی ارتباط نداشت. همچنین، از هر گونه فعالیتِ سیاسی خودداری می‌کرد.

 

[;as]

این انزوا که تا حدِّ زیادی متأثر از اختناقِ حکومتِ اموی بود، باعث ایجادِ خلاء در جامعهٔ شیعه شد و تردیدهایی دربارهٔ اینکه چه کسی رهبر شیعه است به وجود آورد. با این وجود، حکومت وقت، به جهت شکل‌گیری جوّی منفی علیه خویش، وی را که وارث خون حسین بن علی محسوب می‌شد، تحت نظارت شدیدی قرار داد؛ به طوری که کوچک‌ترین تماس و حرکت علی بن حسین، به حاکمان وقت گزارش می‌شد.

 

[;as]

شیخ صدوق، محدث شیعه، در اَلْخِصال چنین می‌نویسد: «علی بن حسین به‌مدّتِ بیست سال بر پدرش اشک ریخت و خدمتکارش به او گفت: «اکنون دیگر وقت آن است که اندوهت پایان گیرد». پاسخش داد: «چه می‌گویی؟ یعقوبِ پیامبر، دوازده فرزند داشت که وقتی خداوند یکی از آن‌ها را از وی دور گرداند، از بسیاریِ گریهٔ بر او، چشمانش سفید شد و موهایش به سپیدی گرایید و کمرش از شدّتِ غم، خم گردید؛ حال آنکه فرزندش در همین دنیا زنده بود و من نگاهم به پدرم، برادرم، عمویم و هفده تن از مردان خانواده‌ام که در اطرافم کشته افتاده بودند، افتاده. حال چگونه می‌خواهی غم و اندوهم پایان گیرد؟

 

[;as]

واقعهٔ حرّه

واقعهٔ حَرّه، برخوردِ خشونت‌آمیزِ سپاهِ یزید با شورشِ مردمِ مدینه بود که در سال ۶۲ ه‍.ق اتفاق افتاداین کشتار، پس از آن واقع شد که مردمِ مدینه، در پی فسادی که از دربارِ یزید به آن‌ها گزارش شده بود، امویان را نخست در خانهٔ مروان بن حکم محاصره و سپس از شهر بیرون کردند و در عوض با عبدالله بن حنظله بیعت نمودند.

 

[;as]

.مروان نزد عبدالله بن عمر رفت و از او خواست تا خانوادهٔ وی را نزد خود پناه دهد، اما عبدالله نپذیرفت. مروان به علی بن حسین متوسل شد و علی درخواستش را پذیرفت و اهلِ خانهٔ مروان را همراه با زن و فرزندِ خود به یَنبُع فرستاد. به‌عقیدهٔ جعفری، بسیار طبیعی است که زین‌العابدین به‌خاطر کشتارِ کربلا از بنی‌امیه کینه داشته باشد، اما سجاد از ابرازِ دشمنی با آنها خودداری می‌کرد.

 

[;as]

در واقعهٔ حرّه، لشکرِ شام به فرماندهیِ مُسلم بن عُقبَة، شورشیانِ مدینه را سرکوب کردند و دست به غارت و چپاولِ شهر زدند؛ امّا علی بن حسین در امان مانْد. افزون بر این، وقتی همهٔ اهلِ مدینه مجبور به بیعت با یزید شدند، علی بن حسین از این امر مستثنیٰ شد. چون اوّلاً از همراهی با شورشیان مدینه خودداری کرده بود و ثانیاً، در التهابِ مدینه به خانوادهٔ مروان بن حکم در ینبع پناه داد. همچنین تا حضور لشکریانِ مسلم بن عقبه در مدینه، زین العابدین کفالتِ چهارصد خانوار از عبدمناف را برعهده داشت.

 

[;as]

به عقیدهٔ ایتان کلبرگ، منابعِ غیرشیعی، روابطِ دوستانه‌ای بین زین‌العابدین و دو خلیفهٔ اموی یعنی مروان و عبدالملک قائل‌اند؛ چون مروان به زین‌العابدین پولی برای خریدِ کنیز داد و پیش از مرگش سفارش کرد که وارثانش نباید آن را از او پس بگیرند؛ و عبدالملک نیز در مورد پیغامی که از امپراتور بیزانس گرفته بود، با سجاد مشورت کرد. به عقیدهٔ کلبرگ، منابعِ شیعی، برعکس معتقدند که رفتارِ زین‌العابدین با خلفا، مبتنی بر تَقیّه بوده و عمداً از درگیری با حُکّام اجتناب کرده و در مقابلِ مخالفانِ حکومت و شورشیان، موضعِ سکوت گرفته است.

 

[;as]

به‌نوشتهٔ شهیدی، مورخ شیعه، «این که طبری نوشته است: علی بن حسین با مروان دوستیِ قدیمی داشت، بی‌پایه است. مروان هیچ‌گاه به بنی‌هاشم رویِ خوش نشان نداده است؛ بنابراین، جایی برای دوستیِ او با علی بن حسین نبوده و طبری می‌خواهد جوانمردی را که خاندانِ هاشم از حدِ اعلای آن برخوردار بوده‌اند، نادیده بگیرد و آن را به حسابِ دوستیِ شخصی بگذارد.»

 

[;as]

قیام توابین

آن دسته از مردم عراق که امام حسین را به کوفه خوانده و او را در مقابلِ سپاه ابن زیاد تنها گذاشتند، پشیمان شدند و توبه کردند و «تَوّابین» لقب گرفتند و درصدد برآمدند از قاتلانِ حسین انتقام بگیرند. کمی قبل از اینکه توّابین به سمتِ شام حرکت کنند،

 

[;as]

، مُختار به کوفه آمد تا سلیمان بن صُرَد خُزاعی، فرماندهِ توّابین و یارانش را قانع کند به او بپیوندند و از نقشهٔ او برای شکست بنی‌امیه پیروی کنند اما توّابین زیر بار نرفتند و در (۶۵ق-۶۸۴م) حمله کردند و پس از سه روز شکست خوردند و سلیمان کشته شد. هیچ مدرکی در مورد دخالت سجاد در این واقعه یافت نشده است.