زندگینامه حضرت رقیه

[;as]

رُقَیّه دختر حسین بن علی (به عربی: رُقَیّة بنت الحسین؛ ۱۷ یا ۲۳ شعبان ۵۷ قمری – ۵ صفر ۶۱ قمری) که برخی منابع با نام فاطمه صغری از وی یاد کرده‌اند، دختر کوچک حسین بن علی است.

 

[;as]

پدر او امام سوم شیعیان دوازده‌امامی و مادرش مطابق قوی‌ترین قول‌ها، ام‌اسحاق است. منابعی دیگر مادرش را شهربانو گزارش کرده‌اند. از تاریخ زندگانی او، تا پیش از واقعه کربلا، اطلاعاتی در دست نیست. منابع تاریخی از مرگ وی در اثر اسارت و رنج‌های سفر از کربلا تا شام یاد کرده‌اند. بر اساس نقلی که عمادالدین حسن طبری در کامل بهائی از کتاب الحاویه گزارش کرده‌است،

 

[;as]

این دختر خردسال در شام و پس از مشاهده سر بریده پدرش، از دنیا رفت و در همان‌جا دفن شد. تاریخ مرگ وی، ۵ صفر سال ۶۱ ه‍.ق گزارش شده‌است. تمام منابعی که از رقیه یاد کرده‌اند، محل دفنش را دمشق و نزدیک به کاخ یزید گزارش کرده‌اند. مقبره‌ای در محله عماره دمشق و در شمال شرقی مسجد سابق اموی وجود دارد که به حرم حضرت رقیه مشهور است.

 

[;as]

با توجه به عدم ذکر نام رقیه در منابع کهن و معتبر، تردیدهایی در خصوص انتساب دختری خردسال با نام رقیه به حسین بن علی صورت گرفته‌است. هر کدام از موافقان و مخالفان این انتساب، دلایل متفاوتی را بری ادعای خود مطرح کرده‌اند. در این خصوص، ابن فندق، اولین منبع نسب‌شناسی است که در قرن پنجم هجری قمری از رقیه به عنوان دختر حسین بن علی یاد کرده‌است. پیش از او نیز منابعی روایی و تاریخی به وجود رقیه اشارتی داشته‌اند.

 

[;as]

نام و نسب

رقیه از ماده «رقی» و به معنای «ترقی» و «بالا رفتن» است. دیگر معنای واژهٔ رقیه، اسمی مصغر شده از ماده رُقِیة و به معنای دعا می‌باشد.[۱] دلیل به‌کاربردن واژه مصغر در نامگذاری فرزندان از جانب اعراب، به جهت ملاطفت با فرزندان گزارش شده‌است.[۲] نام اصلی رقیه بنت الحسین در منابع، «فاطمه» یا «فاطمه صغری» گزارش شده‌است و «رقیه»، یکی از القاب این دختر است.[۳] مطالبی مبنی بر نامگذاری تمام فرزندان حسین بن علی به «فاطمه» و «علی» گزارش شده‌است.

 

[;as]

منابع دلیل این نامگذاری را علاقه حسین به پدر و مادرش دانسته‌اند.عمادالدین طبری در کامل بهائی برای دختر حسین بن علی که در شام مدفون است، اسامی متعددی چون «رقیه»، «زبیده»، «زینب» و «فاطمه» گزارش می‌کند. فخرالدین طریحی، «رقیه» را نام دیگر «فاطمه صغری بنت حسین» می‌داند.

 

[;as]

پدر و مادر

پدرش، حسین بن علی فرزند فاطمه زهرا دختر محمد و علی بن ابی‌طالب—امام اول شیعیان — است. او امام سوم شیعیان دوازده‌امامی است که به سال ۶۱ ه‍.ق در نبرد کربلا، به دست سپاهیان عمر سعد و به فرمان یزید، کشته‌شد. منابع در ذکر مادر رقیه بنت الحسین دچار اختلاف هستند. گروهی از جمله اربلی در کشف الغمه و مفید در الارشاد، ام اسحاق را که پیش از آن همسر حسن بن علی بوده‌است، مادر رقیه دانسته‌اند. در مقابل گروهی دیگر چون حائری در معالی السبطین، مادر رقیه را شهربانو، و رقیه را با سجاد، خواهر تنی می‌دانند. از این میان، دیدگاه اول به علت گزارش منابع نسب‌شناسی مبنی بر تولد دختری با نام فاطمه صغری برای حسین بن علی از ام اسحاق بنت طلحه، دیدگاهی قوی‌تر به نظر می‌رسد.

 

[;as]

دختران حسین بن علی

بعد از درگذشت حسن بن علی، حسین با اُم‌ّاسحاق دختر طَلحه — صحابی مشهور محمد — ازدواج کرد و از وی صاحب دختری به‌نام فاطمه شد. مادلونگ می‌نویسد که برخلاف برخی گزارش‌ها، فاطمه باید از سکینه کوچک‌تر باشد.[۱۱] اما حاج‌منوچهری سکینه را، دختر کوچک و از رباب می‌داند.

 

[;as]

برخی دیگر از منابع، از محمد، زینب و رُقَیّه نیز به عنوان فرزندان حسین نام برده‌اند.[۱۲] حبیب‌الله کاشانی در تذکرة الشهدا، پس از توضیحات فراوانی در خصوص فرزندان حسین بن علی، برای وی ۸ دختر و ۱۳ پسر را گزارش می‌کند. کاشانی نام هشت دختر حسین بن علی را اینگونه گزارش می‌کند:

 

[;as]

فاطمه کبری، فاطمه صغری، زبیده، زینب، سکینه، ام‌کلثوم، صفیه و رقیه (به نقلی زبیده). با این وجود در منابع اولیه اسلام، سخنی از دختری سه ساله که در ماجرای کربلا حضور داشته باشد، به میان نیامده است. اربلی نیز در کشف الغمه از چهار دختر برای حسین بن علی یاد می‌کند، اما تنها نام سه دختر (زینب، سکینه و فاطمه) را ذکر می‌کند که احتمالاً نفر چهارم، همان رقیه بنت الحسین باشد. قدیمی‌ترین اثری که از رقیه بنت الحسین در خصوص ماجرای خرابه شام یاد کرده‌است، کتاب الحاویه فی مثالب معاویه اثر قاسم بن محمد بن احمد مأمونی - از عالمان اهل سنت متوفی در سال ۴۴۰ ه‍.ق - است. با وجود اینکه نسخه‌ای از کتاب الحاویه اکنون در دسترس نیست، اما عمادالدین طبری (زنده تا ۶۹۸ ه‍.ق) در کتاب کامل بهائی، ماجرای خرابه شام را از آن گزارش کرده‌است.