زندگینامه حضرت رقیه

[;as]

تردید در انتساب

با توجه به عدم ذکر نام رقیه در منابع کهن و معتبر، تردیدهایی در خصوص انتساب دختری خردسال با نام رقیه به حسین بن علی صورت گرفته‌است. اربلی، با استناد به مطالب السّؤول، گزارش می‌کند که تعداد دختران حسین بن علی، چهار نفر است ولی نام سه نفر را می‌آورد. بنابر گفته محمد ری‌شهری در دانشنامه امام حسین، تنها منبعی که برای حسین بن علی، چهار فرزند را گزارش کرده‌است،

 

[;as]

ابن فندق در لباب الانساب است. وی نام‌های دختران حسین را فاطمه، زینب، سکینه و ام کلثوم گزارش می‌کند. وی در جای دیگری از کتاب، فرزندان باقی مانده از حسین بن علی را زین‌العابدین، فاطمه، سکینه و رقیه می‌داند. ری شهری معتقد است که گزارش ابن فندق با مرگ زودهنگام رقیه و عدم زندگانی طولانی پس از حسین بن علی همچون سایر دختران حسین، سازگاری ندارد. ری‌شهری دلیل دیگر این تردید را عدم شفافیت گزارش مفید در لهوف می‌داند. بر اساس این دیدگاه، منظور از رقیه مورد خطاب واقع شده توسط حسین بن علی، می‌تواند رقیه دختر علی باشد. همچنین گزارش نشدن این عبارت در برخی نسخه‌های لهوف، دیگر دلیل این تردید عنوان شده‌است. برخی دلایل در اثبات انتساب رقیه بنت الحسین به حسین بن علی، عبارتند از:

 

[;as]

خطاب حسین بن علی بعد از شعر «یا دهر اف لک» به دختری به نام رقیه
خطاب زینب بنت علی در شهر کوفه به دختری به نام رقیه
شعر سیف بن عمیره و خطاب قرار دادن رقیه در آن
وجود گزارش‌هایی از زینب بنت حسین که در کودکی از دنیا رفته‌است
گزارش اربلی از دختر چهارمی برای حسین بن علی

 

[;as]

نبرد کربلا
زینب علت آن را ضربه‌های تازیانه و ضرب و شتم در نبرد کربلا و مسیر کربلا تا شام دانست.[۳۲] فرهاد میرزا در کتاب قمقام زخار می‌نویسد که ام‌کلثوم از یزید مهلتی برای عزاداری درخواست کرد و یزید به آنان اجازه برپایی عزاداری در شام را داد. پس از برگزاری مراسم عزاداری، مروان، از بیم تزلزل در حکومت شام، پیشنهاد داد اسیران به مدینه برگردانده شوند.[۳۳] زینب در یکی از مجالس عزاداری برای کشته‌شدگان کربلا که در مدینه برگزار شد، با اشاره به این رویداد، آن را «مصیبتی عظیم» دانست که سبب خم شدن کمر و سفیدی مویش شده‌است.

 

[;as]

آرامگاه

تمام منابعی که از رقیه یاد کرده‌اند، محل دفنش را دمشق و نزدیک به کاخ یزید گزارش کرده‌اند.[۳۵] این مقبره امروزه در محله عماره دمشق و در شمال شرقی مسجد سابق اموی واقع شده‌است.[۳۶] در منتخبات التواریخ اثر تقی‌الدین حصنی، محل دفن رقیه را در کنار باب فرادیس دمشق (شمال شرقی مسجد اموی در نزدیکی کاخ یزید) گزارش شده‌است.[۳۷][۳۸] عبدالوهاب بن احمد شافعی،

 

[;as]

ملقب به شعرانی در کتاب المنن گزارش نوشته‌است که وی در بارگاهی نزدیک جامع دارالخلیفه یزید به همراه جمعی دیگر از اهل بیت پیامبر مدفون است. به این مسجد، امروزه جامع شجره الدر گفته می‌شود. نخستین سندی که به قبر کنونی رقیه بنت الحسین در دمشق اشاره دارد، کتاب تسلیة المجالس نوشته حائری کرکی است که در آن آمده‌است:

 

[;as]

در شهر شام، در بخش شرقی مسجد اعظم شهر، خرابه‌ای را دیدم که در گذشته، مسجد بوده و بر سنگ‌نوشته‌ای در آن، نام پیامبر و خاندان و امامان دوازده‌گانه نوشته شده بود و پس از آن، چنین نوشته بود: «این قبر خانم ملکه، دختر حسین بن علی علیهم السلام است.»

 

[;as]

میرزا هاشم خراسانی در کتاب منتخب التواریخ، به نقل از جد مادری خویش محمدعلی شامی، گزارشی را نقل می‌کند که بر اساس آن، مقبره رقیه بنت الحسین در سال ۱۲۸۰ ه‍.ش برای تعمیرات شکافته و جسد دختری خردسال از آن خارج شد که آثار ضرب و جرح بر بدنش هنوز مشخص بود. شبیه به این داستان را شبلنجی در نورالابصار و پیش از منتخب التواریخ گزارش کرده‌است.[۴۴] حائری مازندرانی به نقل از شعرانی، آرامگاه او را در مصر گزارش کرده‌است که وکیلی در دانشنامه جهان اسلام، آن را اشتباه می‌داند.