آموزشی لحن در داستان

[Tara Motlagh]

لحن با عوامل متعددی از جمله كم‌گویی، طنز، طعنه، اغراق و احساساتی‌گری ارتباط تنگاتنگ دارد. با این تعاریف، برای نویسنده‌ای که می‌خواهد داستان تازه‌ای بنویسد، اندیشیدن به لحن مناسب با فضا و محتوای داستان پیش از طراحی پیرنگ اثر تا حدود زیادی الزامی است. یعنی نویسنده اول تصمیم می‌گیرد با چه لحنی داستان را روایت کند و بعد اجزا و عناصر داستان را با آن لحن مورد نظر و انتخابی هماهنگ و اجرا می‎‌کند. با آن که لحن‌های متفاوت و گوناگونی می‌تواند وجود داشته باشد که در داستان‌های نوشته شده خودنمایی کند اما کارشناسان علوم داستانی هفت لحن پرکاربرد در داستان را شناسایی و معرفی کرده‌اند که مرور آن‌ها در این مجال خالی از لطف نیست.

 

[Tara Motlagh]

جملات بدون چهره، تن صدا، لحن و شیوه‌ی بیان در انواع مختلف جملات نمی‌توانند به تنهایی از پس انتقال احساسات، افکار و عقاید انسان برآیند. انتقال پیام یک پروسه‌ی دیداری-شنیداری است. پس چطور نویسنده باید تنها با نوشتن کلمات حرف خود را بزند؟ چطور لحن روایت در داستان نمود پیدا می‌کند؟ انواع لحن در نویسندگی را چطور می‌توان شناخت؟ بررسی و شناخت لحن در داستان چه تاثیری در شیوه‌ی روایت ما می‌گذارد؟

 

[Tara Motlagh]

فردریش نیچه معتقد است: «ما اغلب از پذیرش یک ایده صرفاً به دلیل لحن ناسازگارش با ما، امتناع می‌کنیم.» پس نه تنها لحن امکان انتقال پیام را مهیا می‌کند بلکه عاملی برای جذب یا از دست‌دادن مخاطب هم هست.
دراین مقاله با بررسی و شناخت انواع لحن در داستان، ابزارهای ایجاد لحن در نوشته و انواع شیوه‌ی بیان در نگارش آشنا می‌شویم و به ضرورت لحن در نویسندگی پی می‌بریم.

 

[Tara Motlagh]

کاربرد لحن در داستان و شیوه‌ی بیان انواع جمله چیست؟

ما برای انتقال معنایی که در ذهن داریم از کلمه و جمله‌ها استفاده می‌کنیم. یک جمله را به چندین روش می‌توان بیان کرد و معناهای متفاوتی از آن ساخت. به این روش‌های بیان جمله، لحن می‌گوییم.
در نوشتار، ساخت لحن به مراتب کار سخت‌تری است. چون ابزارهایی مثل صدای زیر و بم و زبان بدن نویسنده را نداریم. نویسنده با آهنگ، آواها، مکث و ریتمی که لحن انتخابی‌اش را می‌سازد مخاطب را وادار می‌کند همان‌طور که می‌خواهد کتابش خوانده شود.

 

[Tara Motlagh]

لحن یکی از مهم‌ترین عناصر داستان و نوشته‌های غیر علمی است. در مقاله‌های علمی چون نویسنده یک حقیقت و مسئله‌ی علمی‌ را بیان می‌کند، با احساسات و عقاید شخصی‌اش سروکار ندارد. پس نیازی به لحن نیست. اما لحن در داستان مثل موجی‌ست که احساسات و جهان‌بینی نویسنده بر آن سوارند.

 

[Tara Motlagh]

ما همه در یک جهان زندگی می‌کنیم اما هر کدام نگاه منحصربه‌فردی به آن داریم که از فردیت روان و شرایط ما نشأت می‌گیرد. لحن هر نوشتار مثل عینکی می‌ماند که نویسنده به خواننده می‌دهد تا جهان را مثل او نگاه کند. اگر اسم نویسندگان بزرگ را از کتاب‌هایشان حذف کنیم با لحنی که از آن‌ها سراغ داریم می‌توان آثارشان را شناسایی کرد.

 

[Tara Motlagh]

لحن‌های زیادی مثل لحن غمگین، شوخ‌طبع، کنایه‌ای، صمیمانه و… برای نوشتن وجود دارد که تعداد آن‌ها محدود نیست. همان‌طور که احساسات انسان محدود نیست. با تغییر لحن و شیوه‌ی بیان انواع جمله‌ می‌توان احساسات متفاوتی را به نوشته اضافه کرد. در بخش بعد لحن را در بریده‌هایی از کتاب‌های ادبی و غیرادبی بررسی می‌کنیم.

 

[Tara Motlagh]

۷ لحن پرکاربرد از انواع لحن در نویسندگی

نوع بیان هرکس معرف بخشی از شخصیت اوست. لحن نوشته هم پیام اصلی متن را به مخاطب می‌رساند. در این قسمت ۷ لحنی که بیشتر بین نویسندگان مورد استفاده است را با مثال بررسی می‌کنیم.

 

[Tara Motlagh]

رسمی: این لحن بیشتر در کتاب‌های غیرداستانی که بار علمی دارند به کار می‌رود. این لحنی ساده و سرد است که احساسات در آن جریان ندارد. جمله‌ی زیر بخشی از کتاب ناخودآگاه جمعی و کهن‌الگو با موضوع روانشناسی است.
«انسان اولیه با درونگرایی‌اش چنان تاثیر عمیقی بر ما داشته است که باید از مدت‌ها پیش حدس می‌زدیم که اسطوره، به چیزی وابسته به روح و روان اشاره دارد.»

 

[Tara Motlagh]

غیررسمی: لحن صمیمانه‌ای دارد که به گفت‌وگوی روزانه نزدیک است. نویسنده برای این لحن از زبان محاوره استفاده می‌کند که در مقاله‌ی زبان محاوره چیست؟ مفصل به آن پرداخته شده است.

مثال: تکه‌ای از رمان الفبای لازاروس نوشته‌ی هادی تقی‌زاده:
گفتم: «خانه را به گند کشیدی!»
گفت: «درست است. هوا بارانی بود.» بعد کفش‌های آب‌چکان پرواز کردند و خودشان را کوبیدند به در آپارتمان و روی زمین افتادند.