آموزشی لحن در داستان

[Tara Motlagh]

شوخ‌طبع: برای تقویت این لحن، نویسندگان معمولاً از اصطلاحات خنده‌دار و کنایه‌ها کمک می‌گیرند و گاهی خارج شدن از چارچوب ادب را نیز چاشنی‌اش می‌کنند. ریچارد براتیگان از نویسندگانی است که شوخ‌طبعی ذاتی‌اش در تمام آثارش مشهود است. بخشی از کتاب صید قزل‌آلا در آمریکا:

 

[Tara Motlagh]

داخل مستراح مثل صورت آدم بود و انگار داشت می‌گفت: «آن پیری که منو ساخته ۹۷۴۵ بار اینجا ری.ده و حالا مرده و من نمی‌خوام کَس دیگه‌ای دستش به من برسه. اون آدم خوبی بود. منو با عشق و علاقه ساخت. تنهام بذار.»

 

[Tara Motlagh]

شاعرانه: این لحن کمی به شعر نزدیک است و توصیف‌ها بیشتر وزن شاعرانه دارند. بیژن نجدی یکی نویسندگان معاصر است که به شاعرانگی لحن شهرت دارد. برای مثال داستان سه‌شنبه خیس او را می‌خوانیم:

 

[Tara Motlagh]

سه‌شنبه خیس بود. ملیحه زیر چتر آبی و در چادری که روی سرتاسر لاغریش ریخته شده بود، از کوچه‌ای می‌گذشت که همان پیچ‌وخم خواب‌ها و کابوس او را داشت. باران با صدای ناودان و چتر و آسفالت، می‌بارید. پشت پنجره‌های دو طرف کوچه، پرده‌ای از گرمای بخاری‌ها آویزان بود و هوا بوی هیزم و نفت سوخته می‌داد.

 

[Tara Motlagh]

مالیخولیایی: از ویژگی‌های این لحن پرش‌های کلامی، توصیف‌های گنگ و بی‌نظمی می‌تواند باشد. نمونه‌های داستانی زیادی مثل بوف کور صادق هدایت در ادبیات وجود دارد. در ادامه بخشی از این کتاب آورده شده است:

 

[Tara Motlagh]

در این وقت شبیه یک جغد شده بودم، ولی ناله‌های من در گلویم گیر کرده بود و به شکل لکه‌های خون آن‌ها را تف می‌کردم. شاید جغد هم مرضی دارد که مثل من فکر می‌کند. سایه‌ام به دیوار درست شبیه جغد شده بود و با حالت خمیده نوشته‌های مرا به دقت می‌خواند. حتماً او خوب می‌فهمید، فقط او می‌توانست بفهمد. از گوشه چشمم که به سایه خودم نگاه می‌کردم می‌ترسیدم.

 

[Tara Motlagh]

وهم‌آلود: لحن وهم‌آلود بیشتر در ژانرهای سورئال و رئالیسم جادویی به کار می‌رود. توصیف‌ها تنش‌زا و مرموز هستند و کلمات، دلهره ایجاد می‌کنند. برشی از کتاب ترس و لرز نوشته‌ی غلامحسین ساعدی:
زاهد به مردها گفته بود که کسی به دریا نرود و کسی دریا نرفته بود. عامله‌ها همه روی خشکی بود. جماعت دهل‌زده، تعویذ و دعا کرده بودند، فایده نکرده بود. همه چیز ناآرام بود و چیز بدی، شب‌ها، دریا را از درون به هم می‌زد و همه را می‌ترساند.

 

[Tara Motlagh]

خسته: این لحن به اندازه‌ی ۶ شماره‌ی قبل پرکاربرد نیست. با کش‌آمدن جمله‌ها و به کار بردن کلمات بلند و نفس‌گیر این لحن به وجود می‌آید. در ادامه بخشی از داستان ظهر گرم تیر اثر ابراهیم گلستان آورده شده است:

 

[Tara Motlagh]

می‌دانست که تاکنون راهی دراز آمده است که پشت سر او دور می‌شود و دورتر می‌رود و کوچه‌ها و خیابان‌های دور‌دست آن درهم پیچیده‌اند و ایستاد و سربرگرداند و راه را دید که سوی بار می‌آید و پای بار می‌ماند و بار، کنار چشم‌انداز گرم، با هیکل بلند و پفال، بر ارابه استوار، درون خشک و دربسته و پوشش لعابی سفیدش از هر چیز آنسوی‌تر برتر می‌نمود.

 

[Tara Motlagh]

البته انواع لحن روایت در داستان محدود به این هفت نمونه نیست و بررسی و شناخت لحن در داستان یک نوشته می‌تواند همزمان چند لحن را با هم منتقل کند. درست مثل وقتی که همزمان غمگین و امیدوار هستیم.