مردم شناسی ایران مردم شناسی چهارمحال و بختیاری!

[ام کا اچ p.r]

وانان
اتیمولوژی محلی :- وای نون
- وانان یعنی جایی که در آن آب زیاد است !!!
ریشه شناسی صحیح : درختی در وانان هست (مهر آباد وچراغ آباد )به نام بنه ، ونه ،ون یا سیسته . در وانان جنگلی از این نوع درخت وجود داشته است . هنوز هم در وانان غذایی محلی به نام آش بنه تهیه می کنند .
دهکرد
اتیمولوژی محلی :- ده گرد یعنی ده پهلوانان (گرد به معنی پهلوان )
- عباس اقبال می گوید دهی بر سر راه تجارتی است که نگهبانان آن را از کردستان آورده بودند (اکراد )
- در دهکرد لباسی تولید می شده به نام کردین که چوپان ها می پوشیده ا ند
ریشه شناسی صحیح :کرد یعنی گله دار یا دامدار نام دهکرد از زمان صفویه در اسناد و مدارک و از زمان زندیه در کتب آورده شده است و از اواخر قاجاریه تا به امروز مرکزیت پیدا کرده است . می توان دهکرد را منطقه آزاد تجاری چهار محال و بختیاری دانست .
آثار تاریخی شهرکرد: سقا خانه عباس میرزا مربوط به دوره قاجاریه که توسط میرزا علی اصفهانی نقاشی شده است و در ایران منحصر بفرد است و توسط عباس میرزا ریاحی ساخته شده است . مسجد جامع شهرکرد که به نامهای مسجد خان و مسجد حاج محمد رضا ریاحی نیز معروف است که مشابه این مسجد در چالشتر هم وجود دارد و پلان این مسجد الهام گرفته از مسجد حکیم اصفهان است . مسجد ابو محمد در بافت قدیم شهرکرد متعلق به دوره قاجاریه . مسجد نو و حمام کنار آن (چایخانه فردوسی فعلی ) متعلق به دوران قاجاریه . گورستان پارک ملت . مدرسه علمیه امامیه واقع در کوچه لحاف دوز ها متعلق به دوره قاجاریه . بقعه امامزادگان حکیمه و حلیمه خاتون که نقاشی این بقعه اثر مرحوم سید محسن حشمت است . از دیگر بناهای دوره قاجار حمام دوقولوی باستان است . مسجد اتابکان یا مسجد بازار که در حال حاضر فقط شبستان آن باقی مانده است .

 

[ام کا اچ p.r]

چالشتر
اتیمولوژی محلی :-چال شتر ، محل پرورش شتر ، گودالی در چالشتر وجود دارد که در آن شتر پرورش می دادند .
ریشه شناسی صحیح:اشتر یا شتر که ریشه آن از استار یا ستاره که نام دیگری برای ستاره زهره است . که در آنجا معابد الهه آناهیتا وجود داشته است و در محل آب وجود داشته زیرا آناهیتا خدای آبهای روان بوده است . در ضمن ستاره نام ملکه خشایار شاه هم هست .
آثار تاریخی چالشتر :مسجد جامع از دوره قاجار ، عمارت آزاده چالشتری معروف به خانه آزاده از دوره قاجاریه و عمارت ستوده مربوط به سال 1323 ه. ق . نکته جالب در مورد چالشتر این است که چالشتر تنها روستای ایران است که قبرستان ندارد و غسالخانه آن در وسط ده واقع است و مرده ها را در روستای اشکفتک دفن می کنند .
پیر بلوط
پیر به معنای بزرگ و قابل احترام است .در پیر بلوط درخت بلوط وجود داردو درخت بلوط درختی اسطوره ای است چون محکم و استوار است و کاربردهای فراوانی داشته است مثلا از برگ این درخت به عنوان خوراک دام استفاده می شده است و ذغال بلوط از مرغوب ترین ذغال ها محسوب می شودزیرا کک ندارد و آردی از پوسته بلوط تهیه می کنند که سیاه رنگ است .

 

[ام کا اچ p.r]

فارسان
وجه تسمیه فارسان :-مردم سوارکار داشته است (فارس به معنی سوارکار )
- پارسان بوده اند یعنی پارسی ها و ترک و کرد نبوده اند(بختیاری هم نیستند )
از آثار تاریخی می توان به تپه یادگار نوشته در فارسان اشاره کرد .همچنین به سنگ نوشته مشروطیت در پیر غار .
هفشجان
وجه تسمیه :-هفت شجاعان
-هشگون (هوشنگ از پادشاهان پیشدادی )
- هیشه به معنای بیشه است (بیشه گان )
زانیان (مهدیه )
وجه تسمیه : در دوران قبل از اسلام به جای حرف دال، ذال به کار می بردند ودر واقع ذانایان همان دانایان است .
بروجن
وجه تسمیه: –اورجن یعنی اوره جسته
- برج های زیادی داشته (برجیان )
آثار تاریخی : حمام مکتب خانه ،منزل ایزدی ها مربوط به دوره قاجار و پل مصلا مربوط به دوره قاجار که کتیبه دارد .
بابا حیدر
وجه تسمیه : در باباحیدر دو بقعه وجود دارد یکی بقعه حیدر بن مالک و دیگری سید میر احمد (درویش ) و چون بقعه حیدر بن مالک محور اصلی بابا حیدر است به نام بابا حیدر معروف شده است .
سامان
آثار تاریخی : پل زمانخان در سامان از دوره صفویه باقی مانده است و در دوره قاجار تعمیر شده است . مسجدی هم مربوط به دوره قاجاریه در سامان وجود دارد . در محلی به نام ایوان کیف آرامگاه دهقان سامانی است که طراح ایوان کیف مهندس هوشنگ سیحون است .
جونقان
وجه تسمیه :-جوی خون
- گینکون یعنی محل گون
آثار تاریخی جونقان : قلعه علی قلی خان ، سردار اسعد دوم بختیاری از دوره قاجار .کتیبه منحصر بفرد وبا در شمال جونقان از دوره مظفرالدین شاه . تنگ در کش ورکش(به معنای بلا و پایین ) که از آثار منحصر بفرد است و پل بهشت آباد مربوط به قاجاریه .

 

[ام کا اچ p.r]

اردل
آثار تاریخی :قلعه اردل مربوط به ابوالقاسم خان بختیاری. در سر پیر اردل آثار برد گوری و معابد آناهیتا وجود دارد .
شلمزار
اثر تاریخی : قلعه نجف قلی خان صمصام السلطنه
لردگان
آثار تاریخی :قلعه مربوط به دوره سلجوقی در کنار روستای برم که تخریب شده است . روستای معدن که آثار فلز در آن است . قلعه مدرسه (محل تجمع دراویش ) در گردنه پاتاق که ناصر خسرو قبادیانی هم از آنجا عبور کرده است و مربوط به دوره سلجوقی است .
گندمان
وجه تسمیه : کندمان یعنی خندق بزرگ
سورشجان
اتیمولوژی محلی :-برخی معتقدند مردم سورشجان زیاد چایی می خوردند (سوری بودند )
- برخی معتقدند مردم این محل شورشی بودند (شورشی ها )
ریشه شناسی صحیح :در گویش لری شور به معنی دره پر آب است که آب آن گرمتر از جاهای دیگر است و یکی از سر شاخه های کارون از اینجاست .
سورشجان محلی ییلاقی است که مالکیت آن را بی بی مریم خواهر سردار اسعد (سردار مریم ) داشته است . در سورشجان قلعه فتح الله خان ارشد الدوله متعلق به همسر بی بی مریم بوده که تخریب شده است . از جمله نکات جالب در سورشجان وجود گروه های سیاه پوست در آنجاست که از آفریقا به این محل آمده و هنوز هم در محل زندگی می کنند . و همچنین حضور افسران عثمانی که بعد از سقوط عثمانی در محل ماندند ،از جمله آنها شخصی به نام حسن استامبولی است . در نزدیکی سورشجان روستایی با نام چوبین وجود دارد که گفته می شود زادگاه بهرام چوبین است .

 

[ام کا اچ p.r]

پوشش بختیاری ها
لباس مردان بختیاری شامل :کلاه نمدی به رنگ مشکی که از قسمتی از موی بز به نام کز ساخته می شود . محل تولید آن در حال حاضر شهرکرد ،فارسان و بروجن است . چوغا که در واقع لباس رسمی بختیاری ها است و از جنس پشم گوسفند است روی چغا نقش زیگورات دیده می شود. رنگ چغا سیاه و سفید است.( این لباس از لرستان آمده است . در گذشته لباس مردان شال و قبا بوده است )بهترین نوع چوغا را کیارسی ها می بافند . شلوار دبیت به رنگ مشکی واز جنس پارچه ای به همین نام است . گیوه که نوعی کفش است که رویه آن را در نجف آباد می بافند . کف گیوه هم بافتنی است . مرغوب ترین نوع گیوه، گیوه ملکی است . گیوه در شهرکرد ، فرخ شهر و بروجن ساخته می شود .
لباس زنان بختیاری شامل : روسری مستطیل شکلی به نام مینا ، لچک ، ارخالق ، جلیقه ، پیراهن و تنبان که نوعی دامن است و معمولا از جنس مخمل می باشد . لباس زنان در رنگهای شاد و متنوع در لردگان یافت می شود .

 

[ام کا اچ p.r]

آداب و رسوم مردم در استان چهارمحال و بختیاری

وجــــود سه قوم اصیل در چهارمحــال و بختیـاری (بختیاری، فارس، ترک قشقایی) تنوعی از فرهنگ‌های مختلف را در این استان به وجود آورده است، زندگی کوچ‌نشینی و آیین و فرهنگ بختیاری و قشقایی همراه با لباس محلی اقوام مختلف، آیین‌های محلی (بازی های بومی- محلی، مراسمات عروسی و عزاداری، رسوم) در کنار زبان لری، فارسی و ترکی تنها گوشه‌ای از اصالت فرهنگی این دیار را به نمایش گذاشته است، بیش از 98 درصد مردم این استان مذهب شیعه دوازده امامی دارند.

 

[ام کا اچ p.r]

آداب شكاردر ایل بختیاری

سالهاست كه در بین بختیاری ها رسم شكار وجود دارد و هنوز هم پس از گذر سالیان سال به اجرا در می آید. در ایل بختیاری رسم بر این است كه جوانان برومند بختیاریها كه به سن ازدواج رسیده اند قبل از عروسی، برای تهیه گوشت مورد نیاز جهت غذای مراسم شادی به شكار می روند. بر طبق این سنت قدیمی مادر جوان آماده شكار مشغول تهیه نان سنتی می شود، خواهران و دختركان بختیاری مشك می زنند تا جوان شكارچی دوغ تازه و كره محلی را همراه خود ببرد در این بین نامزد جوان شكارچی هم بیكار نمی ماند و مشغول دوختن لباس شكار می شود

 

[ام کا اچ p.r]

در بختیاریها روز شكار، به كمر جوان شكارچی شال شكار می بندند كه معمولاً توسط برادر بزرگتر، دایی یا پدر انجام می شود. جوان باید به كوه كلار برود و بزكل شكار كند بزكل، بز یكشاخی است كه بسیار چالاك و تیز می باشد و شكار آن بسیار سخت است، شكار بز كل افتخار بختیاری ها و دلیل بر شجاعت، رشادت و دلیری آنهاست. جوان توسط افراد فامیل و خویشان بدرقه می شود و راهی شكار می گردد.

بعد از چند روز كه پیروزمندانه به ایل بازگشت مراسم عقد و ازدواج جوان صورت می گیرد و گوشت شكار جهت تهیه غذای عروسی استفاده می شود. رسم شكار سنتی قدیمی است كه ریشه در آداب اصیل بختیاری دارد و بسیار دیدنی است.

 

[ام کا اچ p.r]

آداب سوگواری بختیاری ها

از آنجا كه مردم بختیاری ذاتاً مردمی مهربان و غمخوار هستند به محض از دست دادن عزیزی از اقوام، برای دلداری و تسلی خاطر بازماندگان به خانه آنها می روند و با تمام وجود به همدردی و عزاداری می پردازند- بر طبق سنتی قدیمی پیرزنان بختیاری در غم از دست دادن جوانان ترانه ای غم انگیز و سوزناك را به زبان شیرین لری بختیاری زمزمه می كنند و بقیه زنان هم او را همراهی می نمایند این آواز غم انگیز به نام «گاگریو» معروف كه نوای حزن انگیز آن به همراه ساز چپ (دهُل)خبر از روزی غم انگیز دارد.

رسم است كه اقوام هم در پرداخت هزینه های مراسم سوم – هفته و چهلم به بازماندگان كمك مالی كرده و تا جائیكه در توان دارند به بازماندگان یاری می رسانند. اگر به سرزمین بختیاری سفر كرده باشید حتماً شیرهای سنگی را بر مزار آنها دیده اید كه بازهم بر طبق آدابی قدیمی بر سر خاك مردان دلیر بختیاری به نشانه دلاوری آنها شیر سنگی را نصب می كنند كه به نام «بردسنگی» معروف می باشد

 

[ام کا اچ p.r]

آداب مخصوص مردان بختیاری در پوشش

سالهاست كه مردان بختیاری از چوقا كه گاهی هم چوخا نامیده می شود استفاده می كنند كه نوعی عبای دهقانی است و زنان بختیاری با سلیقه خاصی آنرا از پشم سفید طبیعی می بافند و در بافت آن از خطوط عمودی آبی تیره یا مشكی استفاده می كنند، یك قرن پیش یكی از خوانین بختیاری چوقا را به میان مردم بختیاری آورد كه پیرزنی از توابع لرستان به او هدیه داده بود و پس از آن پوشیدن چوقا در بین مردمان بختیاری متداول شد.