آموزشی نقد فرمالیستی

[Tara Motlagh]

بعضی از فرمالیست‌های افراطی حتی معتقد بودند فرم و محتوا در حالت ایده‌آل یکی می‌شوند و می‌گفتند: از آن‌جا که شکل درونی و بیرونی هر اثر منطبق با یکدیگر هستند و بر یکدیگر دلالت می‌کنند شکل درونی باید بتواند شکل بیرونی تصادفا به هم ریخته شده را دوباره به حال اول برگرداند.

 

[Tara Motlagh]

نئوفرمالیسم

نئو فرمالیسم رویکردی انتقادی است که مبنایش همان فرمالیسم است و پس از یک دوره رکود، دوباره پا گرفت و به ویژه در سینما بازتاب داشت. منتقدانی چون دیوید بردول و کریستین تامسون با احیای فرمالیسم روس در یک ساختار جدید با تکیه بر عناصر فرمی فیلم به ویژه روایت به نقد فرمالیستی آثار سینمایی پرداختند.

 

[Tara Motlagh]

فرم چیست؟

رمان "سیستم" است. داستان "سیستم" است. "سیستم" یا "سامانه" عبارت است از مجموعه‌ای از اجزا که در تعامل با یکدیگر کار می‌کنند و یک هدف مشترک را دنبال می‌کنند. در شعر، دستور زبان، آواشناسي، قواعد شعري، صناعات ادبي و نمادپردازي همگي عناصری هستند که در کنار یکدیگر کار می‌کنند تا یک مضمون و حس مشخص را به مخاطب القا کند. القای این مضمون و حس مشخص همان هدف سیستم است.

 

[Tara Motlagh]

هر اثر هنری فرم دارد. اما عناصر فرمی آن‌ها با یکدیگر متفاوت است. در سینما روایت، میزانسن، کمپوزیسیون تصویر، فیلمبرداری، نورپردازی، موسیقی متن و بازی بازیگران همگی در خدمت فیلم هستند، برای القای یک مضمون مشخص. همین‌ها هستند که فرم فیلم را می‌سازند.

 

[Tara Motlagh]

البته این را هم باید اضافه کرد که فیلم بخشی از عناصر فرمی‌اش را مدیون هنرهای دیگر است. میزانسن را از تئاتر می‌گیرد، روایت را از ادبیات داستانی و کمپوزیسیون تصویر را از نقاشی و عکاسی. هر کدام از این‌ها خودشان به عنوان هنر عناصر فرمی خودشان را دارند.

 

[Tara Motlagh]

ادبیات هم فرم دارد. فرم ادبی «ادبیت» است. رومن یاکوبسن که از فرمالیست‌های روس بود می‌گوید: «موضوع علم ادبیات، نه ادبیات که ادبیت است. یعنی آن چیزی که یک اثر خاص را به اثر ادبی تبدیل می‌کند.» در شعر همان عناصری که پیش‌تر بدان‌ها اشاره شد ادبیت می‌سازند، فرم می‌سازند.

 

[Tara Motlagh]

در ادبیات داستانی اجزایی که با هم کار می‌کنند طبق آن‌چه که جرمی هاوثورن در کتابش می‌گوید فن روایت، لحن، شخصیت‌پردازی، گفتار، اندیشه‌ها/ فرآیندهای ذهنی، درگیری نمایش‌وار، عمل داستانی، نماد یا تصویر، مضامین و واکنش فرد، عناصری هستند که رمان را به عنوان یک اثر فرمال می‌سازند. این عناصر در کنار هم قرار می‌گیرند تا یک مضمون مشخص را از طریق رسانه‌ی داستان به مخاطب القا کنند.

 

[Tara Motlagh]

هدف نقد فرمالیستی
کشف فرم یا شکل در اثر ادبی‌ست در ارتباط با مضمون یا محتوا، از دیدگاه فرمالیست‌ها آثار هنری قائم به ذاتند؛ یعنی مسائل غیرادبی زندگی نویسنده، تاریخ نویسنده، سیاست، اجتماع و روانشناسی اهمیتی ندارد، اصل مسئله برای منتقد این است که اثر ادبی چیست؟ چه شکلی دارد؟ و چه تاثیری می‌گذارد؟ و این تاثیر چگونه به‌وجود آمده است. همه این پرسش‌ها باید از خود متن بیرون بیاید.

 

[Tara Motlagh]

مهمترین نظریه فرمالیست‌ها:

این است که منتقد پیش از برخورد با یک اثر باید به دنبال ادبیات آن باشد یعنی آنکه یک متن ادبی را از یک متن غیر ادبی تمییز دهد. برای رسیدن به این هدف آنها نظریاتی را بیان کردند.

 

[Tara Motlagh]

1) آشنایی زدایی Difamilization:
زبان ادبی زبانی است که روش‌های گوناگونی را برای بیان مفهوم انتخاب می‌کند زبان معمول در ادبیات معمولا موجب تقویت شده شاعرانه و یا تحریف شده و یا حتی واژگون شده است در نتیجه زبان در ادبیات غریب می‌شود و به طبع آن دنیای آشنای ما در اثر ادبی نا آشنا می‌شود.