آموزشی نکات ویرایشی

[Aramesh.]

منبع: متنوک/ سید محمد بصام

واژه‌های مرکب «خط»دار!
کسرهٔ واژه‌های زیر به‌اصطلاح خفیف است و بنابراین تکیۀ اصلی آن‌ها برروی هجای آخرشان قرار می‌گیرد. این واژه‌ها معمولاً یک معنای واحد و مجازی دارند و اگر وندی (مانند نشانهٔ جمع «-ها») به آن‌ها بیفزاییم، در پایانشان افزوده می‌شود: «خط‌ِمشی‌ها»، نه «خط‌های مشی». پس علی‌القاعده با نیم‌فاصله نوشته ‌می‌شوند:
- خطِ‌آهن
- خطِ‌ابرو
- خطِ‌اتو
- خطِ‌ترمز
- خطِ‌تیره
- خطِ‌چشم
- خطِ‌ریش
- خطِ‌فاصله
- خطِ‌فقر
- خطِ‌قرمز
- خطِ‌لب
- خطِ‌لوله
- خطِ‌مشی
- خطِ‌مقدّم
- خطِ‌واحد
- خطِ‌ویژه

 

[Aramesh.]

همزه
۱- اگر همزه در اول کلمه‌های عربی بیاید، همیشه به صورت «الف» نوشته می‌شود. مانند: اسم، اعظم، ایمان و غیره. ۲- اگر همزهٔ ساکن در وسط کلمه بیاید به حرکت قبل از آن باید دقت کرد، اگر حرف پیش از همزه، مفتوح باشد، همزه روی کرسی «ا» نوشته می‌شود، مانند: تأسی، مأخذ، مأوا وغیره. ۳- در صورتی که پس از همزهٔ ما قبل مفتوح، مصوت «ای» و «او» و «ــِ» باشد، همزه روی کرسی «ی» نوشته می‌شود. مانند: رئیس، رئوف، مطمئن وغیره.

 

[Aramesh.]

شیوۀ نگارش گروه‌های خونی
گروه‌های خونی A و B و AB و O، در حالت اضافه، به دو صورت نوشته می‌شوند:
۱) بدون «ی» میانجی:
آ مثبت/ منفی؛ ب مثبت/ منفی؛ آ.ب مثبت/ منفی؛ اُ مثبت/ منفی.

۲) با «ی» میانجی:
آی مثبت/ منفی؛ ب‌ی مثبت/ منفی؛ آ.ب‌ی مثبت/ منفی؛ اُی مثبت/ منفی.

با استناد به «پیکرۀ فارسی روز» (به سرپرستی فرهاد قربان‌زاده)، گروه‌های خونی، در حالت اضافه، بیشتر بدون «ی» میانجی نوشته می‌شوند و بنابراین همین صورت نیز ترجیح دارد.

 

[Aramesh.]

۲۵ واژۀ عربیِ رایج در فارسی و برابر آن‌ها
ایاب‌وذهاب ← رفت‌وآمد/ رفت‌وبرگشت
حق‌الزحمه ← دستمزد
حوادث غیرمترقبه ← پیشامدهای ناگهانی
دایرة‌المعارف ← دانش‌نامه
سایرِ ← دیگر
سریع‌السیر ← تندرو
صعب‌العلاج ← سخت‌درمان
عکس‌العمل ← واکنش
علی‌الخصوص ← به‌ویژه
فارغ‌التحصیل ← دانش‌آموخته
فوق‌الذکر ← پیش‌گفته/ یادشده
فی‌المثل ← برای نمونه
قدیم‌الایام ← دیرباز/ گذشته‌های دور
قرون وسطیٰ ← سده‌های میانه
کثیرالانتشار ← پرشمارگان
کشف‌الآیات ← آیه‌یاب
کشف‌الابیات ← بیت‌یاب
کمافی‌السابق ← مانند گذشته/ همچنان
لاینفک ← جدانشدنی/ جدایی‌ناپذیر
لوازم‌التحریر ← نوشت‌افزار
محترقه ← آتش‌زا
محیرالعقول ← شگفت‌انگیز
مع‌الاسف ← با افسوس/ با دریغ
من‌حیث‌المجموع ← روی‌هم‌رفته
و امثالهم ← و مانند آن‌ها/ این‌ها

یادآوری:
هنگامی می‌توانیم واژۀ فارسی را بر واژۀ بیگانه ترجیح دهیم که هردو دست‌کم به‌لحاظ سبکی و معنایی یکسان باشند و بتوان آن‌ها را با ارزش یکسان به‌کار برد. برای نمونه، «دانشنامه» بر «دایرة‌المعارف» ترجیح دارد، ولی «کارمایۀ» فارسی بر «انرژیِ» فرانسوی ترجیح ندارد یا به‌جای «مراقب آزمون سراسری» نمی‌گوییم و نمی‌نویسیم «نگهبان/ دیده‌بان آزمون سراسری».

 

[Aramesh.]

جمله‌های «دیریاب» و «زودیاب»
جمله‌ها را از جهات مختلفی می‌توانیم بررسی کنیم. از جهت خوانش، جمله ممکن است «دشوارخوان» یا «خوش‌خوان» باشد. از جهت تعداد واژه‌ها، می‌تواند «کوتاه» یا «بلند» باشد. و از جهت درک و دریافت، می‌تواند «دیریاب» یا «زودیاب» باشد. دیریابی و زودیابیِ جمله‌ها ارتباطی به کوتاهی یا بلندی آن‌ها ندارد. چه‌بسا جمله‌ای که کوتاه باشد و دیریاب و جمله‌ای که بلند باشد و زودیاب. مهم‌ترین عاملی که به نظر من موجب زودیابی یا دیریابی جمله می‌شود آرایش واژه‌ها و گروه‌ها در جمله است. اگر سازه‌های جمله را با یک بار خواندن بفهمیم و روی برخی از آن‌ها درنگ نکنیم، با جملۀ زودیاب روبه‌روییم. ولی اگر جمله یا سازه‌های آن را دو بار یا بیشتر بخوانیم یا لازم باشد برای فهم آن درنگ کنیم، با جملۀ دیریاب روبه‌روییم. به عبارت دیگر، اگر برای فهم سازه‌های جمله مدام آن‌‌ها را در ذهن خود پس‌وپیش می‌کنیم، جمله‌مان دیریاب است. ولی اگر چنین نمی‌کنیم، یعنی زنجیره‌وار پیش می‌رویم و بی‌درنگ می‌فهمیم، جمله‌مان زودیاب است. چند مثال ببینیم:
دیریاب:
امروزه با توجه به افزایش روزافزون کاربران سیم‌کارت‌ها، شرکت همراه اول که به‌عنوان اولین اپراتور کشور که از دیرباز خدمات زیاد و کاربردی را در اختیار مشترکین قرار داده‌است، به‌تازگی خدمتی جدید نیز ارائه کرده‌است.
زودیاب:
شرکت همراه اول به‌عنوان اولین اپراتور در کشور همواره به مشترکان/ مشتریان خود خدمات کاربردی و فراوانی داده‌ و به‌دلیل افزایش روزافزون کاربران، خدمت جدیدی نیز ارائه کرده‌است.

دیریاب:
همچنین می‌توانید در صورتی که تمایل داشته باشید توضیح این را که انتقال وجه بابت چه کاری است را در بخش توضیحات وارد کنید.
زودیاب:
در صورت تمایل، علت انتقال وجه را در بخش توضیحات بنویسید.

دیریاب:
خوشحالم که می‌بینم تعداد شما کسانی که آنچه را در آموزش همگانی و اجباری ما شایستهٔ فراگرفتن است فراگرفته‌اید بسیار زیاد است.
زودیاب:
خوشحالم که می‌بینم شمار فراگیرانی که آموزش همگانی و اجباری ما را دیده‌اند بسیار فراوان است.

در نتیجه، بهترین جمله جمله‌ای است که فقط یک بار خوانده شود و با همان یک بار هم سریع و آسان فهمیده شود. فرقی هم ندارد که موضوعش چه باشد و مخاطبش چه کسی، چون مثلاً کتابی با موضوع فیزیک را برای دانشجویان زبان انگلیسی نمی‌نویسند و برعکس. پس برای هر مخاطبی و در هر موضوعی که می‌‌نویسیم، باید از جمله‌های زودیاب استفاده کنیم. این کار یکی از اصول مهم در «ساده‌نویسی» است.

 

[Aramesh.]

فاصله‌گذاری ۱۵۰ حرف ربط مرکب‌

«حرف ربط» عنصری دستوری است که میان دو یا چند واژه، گروه، یا جمله‌ پیوند برقرار می‌کند. حرف ربط به‌لحاظ ساختار دو گونه‌ است: ساده و مرکب.

 

[Aramesh.]

حروف ربط ساده:
اگر، اما، با، بلکه، پس، تا، چون، حتی، زیرا، که، نه،‌ نیز، وَ، ولی، هم، یا، ... .

 

[Aramesh.]

حروف ربط مرکب:
آن‌جور که، آن‌طور که، آن‌گونه که، از این جهت که، از این حیث که،‌ از این رو که،‌ از آن جهت که، از آن حیث که، از آن رو که، از آنجا که/ از آنجایی که، از زمانی که، از وقتی که، از هنگامی که، اگر چنان‌چه، اگرچه، این‌جور که، این‌طور که، این‌گونه که، با این‌که، با آن‌که، با توجه به این‌که، با توجه به آن‌که، با وجود این، با وجود این‌که، با وجود آن‌که، با وجودی که، بدان ‌جهت ‌که، ‌بدان ‌خاطر ‌که، ‌بدان ‌سبب ‌که، ‌بدان ‌علت ‌که، ‌بدین ‌جهت ‌که، ‌بدین ‌خاطر ‌که، ‌بدین ‌سبب ‌که، ‌بدین ‌علت ‌که، برای این‌که، برای آن‌که، بعد از این‌که، بعد از آن‌که، ‌به ‌اعتبار ‌این‌که، به ‌اعتبار ‌آن‌که، ‌به ‌اندازه‌ای ‌که، ‌به ‌جهتی ‌که، ‌به ‌حالتی ‌که، ‌به ‌حدی ‌که، به ‌شرط ‌این‌که، ‌به ‌شرط ‌آن‌که، ‌به ‌شرطی ‌که، ‌به ‌شکلی ‌که، ‌به صورتی که، به ‌طرزی ‌که، ‌به ‌طوری ‌که، ‌به ‌قدری ‌که، ‌به ‌قِسمی ‌که، ‌به ‌گونه‌ای که، به ‌مجردی ‌که، ‌به ‌محضی ‌که، ‌به ‌مقداری ‌که، ‌به ‌میزانی ‌که، ‌به ‌نحوی ‌که، ‌به ‌نوعی ‌که، ‌به‌ازای ‌این‌که، ‌به‌ازای ‌آن‌که، ‌به‌جای ‌این‌که، ‌به‌جای ‌آن‌که، ‌به‌جهت ‌این‌که، ‌به‌جهت ‌آن‌که، ‌به‌خاطر این‌که، به‌خاطر آن‌که، به‌دلیل این‌که، به‌دلیل آن‌که، به‌سبب این‌که، به‌سبب آن‌که، به‌علت این‌که، به‌‌علت آن‌که، به‌عنوان ‌این‌که، ‌به‌عنوان ‌آن‌که، به‌لحاظ ‌این‌که، ‌به‌لحاظ ‌آن‌که، ‌به‌مجرد ‌این‌که، ‌به‌مجرد ‌آن‌که، ‌‌به‌محض ‌این‌که، ‌به‌محض ‌آن‌که، بی‌آن‌که/ بی‌آنکه،‌ پس از این‌که، پس از آن‌که، پیش‌ از این‌که، پیش از آن‌که،‌ تا ‌اندازه‌ای ‌که، تا این‌که، تا آنجا که، تا آنجایی که، تا آن‌که، تا جایی که، ‌تا ‌حدی ‌که، ‌تا زمانی که، تا موقعی که، تا وقتی که، تا هنگامی که، جز این‌که، جز آن‌که، جوری که، چراکه، چنان‌چه، چنان‌که، چندان‌که‌، چون‌که، حال ‌آن‌که، درحالی‌که/ در حالی که، در حینی که، در زمانی که، درصورتی‌که/ در صورتی که، در موقعی که،‌ در وقتی که، در هنگامی که، زمانی که، زیراکه، صرف‌نظر از این‌که، صرف‌نظر از آن‌که، طوری که، علی‌رغم این‌که، علی‌رغم آن‌که، غیر از این‌که، غیر از آن‌که، قبل از این‌که، قبل از آن‌که، گرچه، مگر این‌که، مگر آن‌که، موقعی که، وقتی که، هر جور که، هر جوری که، هر طور که، هر طوری که، هر کجا که، هر گونه که، هر وقت که، هر وقتی که، هرچند که، هرچند، هرگاه که، همان‌جور که، همان‌طور که، همان‌قدر که، همان‌گونه که، هم‌چنان‌که، همین‌جور که،‌ همین‌طور که، همین‌قدر که، همین‌گونه که،‌ هنگامی که.

 

[Aramesh.]

۳۰ قید حرف‌اضافه‌ای فارسی

این قید‌ها همواره با نیم‌فاصله نوشته می‌شوند:
به‌آسانی، به‌اجبار، به‌اشتباه، به‌اندازه، به‌‌تدریج، به‌تنهایی، به‌خصوص، به‌خوبی، به‌درستی، به‌دقت، به‌راستی، به‌روشنی، به‌زحمت، به‌زودی، به‌زیبایی، به‌سادگی، به‌سختی، به‌سرعت، به‌سلامتی، به‌شدت، به‌ظاهر، به‌علاوه، به‌قاعده، به‌مرور، به‌موقع، به‌ناگاه، به‌نسبت، به‌وضوح، ‌به‌وفور، به‌ویژه.

یادآوری:
پنج قید عربی داریم که «بـ» در آن‌ها حرف جَرّ است‌ و بنابراین همیشه سرهم نوشته می‌شود: بذاته، برأی‌العین، بشخصه، بعینه، بنفسه.

نادرست:
به‌ذاته، به‌رأی‌العین، به‌شخصه، به‌عینه، به‌نفسه.
#فاصله‌گذاری

 

[Aramesh.]

سه‌نقطه در گفتاری‌نویسی

۱) برای نشان دادن لکنت زبان یا بریده‌بریده سخن گفتن (از دو طرف با نیم‌فاصله و کشیدگی دادن به حروف پیوسته):
- گُـ...گُـ...گفتم نَـ...نَـ...نترس!

۲) برای درنگ کردن در ادای واژه‌ها (بی‌فاصله از قبل):
- من... دیگه... بر... نمی‌گردم...! تو برو.

۳) برای نصفه‌نیمه گفتن واژه‌ها (بی‌فاصله از قبل):
- من از این موجود می‌تر...
دقیقاً پشت‌سرم ایستاده بود و بازتابش در شیشهٔ پیش‌ِرویم دیده می‌شد.

۴) هنگامی که کسی سخن دیگری را در گفت‌وگوها قطع می‌کند (بی‌فاصله از قبل):
افسانه با ناراحتی گفت: «من به همه می‌گم تو کی هستی و چی‌کاره‌ای! من به پلیس...»
بابک حرفش را قطع کرد: «تو بی‌خود می‌کنی! جرئت داری بگو، ببین چه بلایی سرت می‌آرم!»

۵) برای نشان دادن سخنان کسی که پشت تلفن است و شنیده نمی‌شود (از قبل با فاصلۀ جامد و از بعد با فاصلۀ معمولی):
- بله. ... علیک سلام. ... به تو چه؟ ... به خودم مربوطه. .‌‌.. تو که همه‌جا زیر نظرته. ... چی؟ ... زنگ بزن پایین. ... مسخره!

۶) در گفت‌وگوی تلفنی، وقتی طرف مقابل سکوت کرده یا مشکلی در ارتباط وجود دارد (بی‌فاصله از قبل):
- الو... الو... صدات نمی‌آد!

یادآوری:
در این موارد، سه‌نقطه نمی‌گذاریم:
۱) برای نشان دادن خشم و مانند آن یا درنگِ کاملِ بعد از هر واژه‌، پس از هرکدام فقط یک نقطه می‌گذاریم:
- دارم به‌ت می‌گم من. اصلاً. حالم. خوب. نیست. بفهم! برو پی کارِت!

۲)‌ با سه بار تکرارِ یک حرف (نه بیشتر)، کشیدگی یک واکه در هجا را نشان می‌دهیم، نه با سه‌نقطه (*وا...ی) و نه با تکرار تیرۀ روی خط زمینه (*حمیــــــد):
- وااای، حمییید! ممنووون!