آموزشی چگونه داستانی با ژانر طنز بنویسیم

[Tara Motlagh]

آیا نمی‌شود با این شیوه برخی از رمان یا داستان‌های مشهور فارسی را هم دست انداخت، رمان‌ها یا داستان‌هایی که سعی کرده‌اند با زبان بسیار ادیبانه، داستانی بسیار پرشکوه را بگویند؟ با اینکه کسی نقیضۀ رمانی را در زبان فارسی ننوشته است، این اتفاق در سینمای ما رخ داده است و به نظر برخی «ناصرالدین شاه، آکتور سینما» (فیلمنامه محسن مخملباف) در واقع نقیضۀ فیلم‌های جدی علی حاتمی است.

 

[Tara Motlagh]

۱۳. از اسکلت آثار طنز دیگران به عنوان سوژه استفاده کنید

شاید دیده باشید چگونه خانه‌ای را بازسازی می‌کنند؛ اما منظور من در اینجا بنای یک خانه با استفاده از زیرسازی، اسکلت و آهن‌آلات یک ساختمان دیگر است. در این حالت شما ساختمان قبلی را خوب می‌تراشید تا به آهن‌آلات آن ساختمان برسید. بعد با همان اسکلت، ساختمان خودتان را با تغییر نقشه و نما، طوری بنا می‌کنید که کمترین شباهتی با ساختمان قبلی ندارد. بیشتر طنزپردازها هم همین کار را می‌کنند، چون پیدا کردن سوژۀ صددرصد جدید تقریباً غیرممکن است.

 

[Tara Motlagh]

مثلاً داستان فیلم‌نامه‌های دو سریال «مرد هزار چهره» و «مرد دوهزار چهره» با استفاده از استخوان‌بندی رمان «پخمه» عزیز نسین، و سریال «ویلای من» با استفاده از داستان دوک و پادشاه در «هاکلبری فین» به وجود آمده است، ولی شباهت آنها فقط در استخوان‌بندی، اسکلت یا در واقع الگوی طرح است. این دزدی مقدس را اغلب نویسنده‌ها انجام می‌دهند. چون به اعتقاد برخی از داستان‌شناسان، اگر دست بالا بگیریم، ۳۶ الگوی ثابت و مشترک داستانی در این عالم بیشتر وجود ندارد و همۀ داستان‌ها از ترکیب یا تغییر برخی عناصر همین ۳۶ الگو به دست آمده یا به دست می‌آید.

 

[Tara Motlagh]

مثلاً یکی از این الگوها، الگوی طرح عشق است: «دو نفر عاشق هم می‌شوند، مانعی آن دو را از هم جدا می‌کند، آنها به هم می‌رسند یا نمی‌رسند.» هزاران رمان (از جمله یکی از خطهای اصلی رمان طنز «دایی جان ناپلئون») از همین الگوی عشق استفاده کرده‌اند، اما هیچ‌ک.س نمی‌تواند بگوید رمان «دایی جان ناپلئون» رونویسی رمان «اوژنی گرانده» اونوره دو بالزاک است. در نوعی از رمان عشقی که رمان عاشقانۀ طنزآمیز (romantic comedy) است این الگو فقط کمی دستکاری می‌شود، یعنی مانع‌های رسیدن دو عاشق اغلب سوءتفاهم‌هایی بیش نیستند که در آخر رمان الحمدلله حل می‌شوند.

 

[Tara Motlagh]

برای رسیدن به استخوان‌بندی یا الگوی زیربنایی هر داستانی که می‌خواهید از آن الهام بگیرید و داستان طنز خود را بنویسید، باید این کارها را بکنید: داستان را خوب بخوانید. سوژۀ اصلی یا حادثۀ اصلی را از آن بیرون بکشید. (حادثه ای که بدون آن ساختار داستان ناقص می‌شود.) با کلمات کلی و در کوتاه‌ترین شکل این سوژه را در یکی دو خط بیان و آن را تبدیل به داستانی کلی کنید (برای این کار همۀ اسامی خاص آدم‌ها و مکان‌ها را حذف کنید). بعد از این استخوان‌بندی (اسکلت) استفاده و آن را تبدیل به داستانی جدید، یا در واقع آن را بازیافت کنید (مثلاً بدون اینکه به ساختار اصلی آن دست بزنید شخصیت‌ها، مکان‌ها و زمان‌ها، گفت‌وگوها، حوادث مختلف، نتیجۀ حوادث یا ترتیب صحنه‌های آن را عوض کنید.)

 

[Tara Motlagh]

برای این‌که بتوانید معنی حرفم را خوب بفهمید می‌توانید دو رمان «دون کیشوت» و «دایی جان ناپلئون» را با هم مقایسه کنید. استخوان‌بندی این دو رمان و مضمون آنها یکی است، اما عملاً دو رمان متفاوت خلق شده‌اند، چون جزئیات این دو رمان کاملاً از هم دور شده است:

 

[Tara Motlagh]

:) سوژۀ اصلی رمان «دون کیشوت»: اربابی به قدری داستان‌های پهلوانی خوانده که دچار توهم شده است و اینک خود را یکی از همین پهلوان‌ها می‌بیند و سعی می‌کند با مبارزه با دشمنانی موهوم، مردم را از شر آنها نجات دهد.

 

[Tara Motlagh]

:) سوژۀ رمان «دایی جان ناپلئون»: ارباب خانه‌ای از فرط مطالعه کتاب‌هایی دربارۀ ناپلئون دچار توهم شده است و اینک خود را ناپلئون می‌بیند. او حالا مثل ناپلئون عامل همۀ بدبختی‌ها را انگلیسی‌ها می‌داند و چون پیشتر افسر قزاق بوده است، حالا گمان می‌کند در جنگ‌هایش با انگلیسی‌ها بارها آنها را قهرمانانه شکست داده است. به همین دلیل هم انگلیسی‌ها می‌خواهند هرطور شده او را بکشند. او اینک سعی دارد با این دشمن موهوم مبارزه کند.

 

[Tara Motlagh]

پزشکزاد در «دایی جان ناپلئون» با اینکه شخصیت دون کیشوت‌گونه و نوکرش را حفظ کرده، شخصیت‌ها و حوادث جدیدی به رمان افزوده، مکان و زمان را تغییر داده، دو خط داستانی دیگر به رمان اضافه کرده است و ... طوری که شما احساس می‌کنید او ضمن حفظ اسکلت، طوری ساختمان رمان را بازسازی کرده است که شباهت زیادی به ساختمان پیشین ندارد.