آموزشی چیستی و چه‌گونگی نقد کتاب: نکته‌ها و اشاره‌ها

[ویتامین]

در این یادداشت می‌خواهیم به سه پرسش درباره‌ی چیستی و چه‌گونگی نقد کتاب پاسخ دهیم، به آن امید که مقدمه‌ای موجز و مختصر برای بحث‌ها و گفت‌وگو‌های مفصل در این زمینه باشد: نخست آن‌که نقد کتاب چیست و چه ویژگی‌هایی دارد؟ دوم آن‌که چرا باید نقد بنویسیم، نقدهای ما به چه کار می‌آید و چه سودی دارد؟ و در آخر چه‌گونه نقد بنویسیم که خوب و خواندنی و در نهایت مفید و موثر باشد؟

 

[ویتامین]

پرسش نخست: نقد کتاب چیست؟

داوری مخاطبان هر اثر درباره‌ی محتوا، ساختار و مضمونی که دارد نقد آن اثر محسوب می‌شود. این نقد می‌تواند شفاهی یا مکتوب، مختصر یا مفصل، توصیفی یا تحلیلی، سطحی یا عمیق، یک جانبه یا چند جانبه و سرانجام منصفانه یا مغرضانه باشد. زمانی که کتابی را می‌خوانیم و درباره‌اش صحبت می‌کنیم، خواسته یا ناخواسته وارد عرصه نقد شده‌ایم. زیرا سخن گفتن درباره‌ی آثار مختلف معمولاً همراه با شکلی از توصیف و تحلیل یا گونه‌ای از روایت و داوری‌ست.

 

[ویتامین]

در هنگام گفت‌وگو درباره‌ی هر اثر نخست شمه‌ای از محتوا و مضمون آن را برای شنونده روایت می‌کنیم. بعد هم نظرمان را اعلام می‌کنیم که این ساده‌ترین شکل نقد است. اگر داوری ما به چند جمله و گزاره محدود شود، نقدی مختصر است. اگر با جزئیات بیشتر همراه باشد، مفصل و گسترده خواهد بود. اگر بدون سوگیری و پیش‌داوری درباره‌ی آثار صحبت کنیم و از دایره انصاف خارج نشویم، آن‌گاه امید بیشتری برای ارائه‌ی یک نقد منصفانه خواهیم داشت.

 

[ویتامین]

پرسش دوم: چرا باید نقد بنویسم؟

وقتی می‌پرسیم چرا باید نقد بنویسم، این پرسش می‌تواند سه وجه داشته باشد. نخست سخن بر سر سودمندی آن است. به این معنا که نوشتن نقد چه فایده‌ای دارد و چه‌ کسی از آن بهره خواهد برد؟ در پاسخ می‌توان گفت نخستین کسی که از نوشتن نقد سود می‌برد، نویسنده نقد یا همان منتقد است. زیرا با نوشتن درباره‌ی کتاب‌ها به شناخت بیشتری از آن‌ها دست می‌یابیم.

 

[ویتامین]

 

[ویتامین]

کتاب را به سادگی از یاد نمی‌بریم و به این ترتیب فهرستی از آن‌چه می‌خوانیم را ثبت و ضبط می‌کنیم. توان توصیف، تحلیل و تفسیر ما نیز بهبود خواهد یافت. به بیانی دیگر، با نوشتن یک نقد توان خود را در عالمانه سخن گفتن می‌آزماییم و مهارت‌های خود را در این زمینه تعالی می‌بخشیم.

 

[ویتامین]

دومین کسی که از نقد بهره خواهد برد، نویسنده و سایر پدیدآورندگان کتاب هستند. به این ترتیب، مترجم، ویراستار، طراح جلد، ناشر و سایر متولیان عرصه نشر از کاستی‌های اثری که منتشر کرده‌اند آگاه می‌شوند و با توجّه‌ای که به امتیازهای کارشان شده به استمرار کار فرهنگی تشویق خواهند شد. سرانجام به کمک نقدی که می‌نویسیم جامعه مخاطبان با آثار جدید آشنا می‌شوند و از نقاط قوت و ضعف آن‌ها مطلع خواهند شد.

 

[ویتامین]

البته وقتی می‌پرسیم چرا باید نقد بنویسیم این چرایی می‌تواند ناظر بر کارکرد یا هدف نقد باشد. به این معنا که نقد به چه کار آید؟ چه کارکردی دارد و از نوشتن نقد چه هدفی داریم؟ کارکرد اصلی نقد در حفظ پویایی و نشاط در بازار نشر است. نقد عالمانه و منصفانه فضایی برای گفت‌وگو در بازار نشر می‌گشاید و بر رونق آن می‌افزاید. بدون نقد عرصه‌ی نشر دچار سکون و سکوت می‌شود. در حالی که کتاب رسانه‌ای برای تعامل و گفت‌وگوست... .

 

[ویتامین]

و قرار است بخشی از گفت‌وگو درباره کتاب در قالب نقد متجلی شود. نقد نوعی کنترل کیفیت در قلمرو نشر محسوب می‌شود و عیار و معیاری‌ست که به کمک آن می‌توان آثار ارزنده و ماندگار را از آثار سطحی و سخیف متمایز کنیم. هر کتابی که منتشر می‌شود، علاوه بر محتوایی که عرضه می‌کند کانونی برای گفت‌وگو در جامعه به شمار می‌آید. سهم کتاب در ایجاد این کانون بسیار ارزشمند است و باید آن را به فال نیک گرفت.

 

[ویتامین]