آموزشی چیستی و چه‌گونگی نقد کتاب: نکته‌ها و اشاره‌ها

[ویتامین]

مثلاً رمان «جنایت و مکافات» اثر داستایفسکی در کنار ارزش ادبی والایی که دارد از ماهیتی روان‌شناختی و روان‌کاوانه برخوردار است. همین ویژگی آن را در ادبیات روسیه ممتاز می‌سازد و بسیاری از نقدها درباره‌ی آن ماهیتی روان‌شناختی دارند. در مثالی دیگر رمان‌هایی نظیر «درمان شوپنهاور»، «مسئله اسپینوزا» و «وقتی نیچه گریست» که در چند سال اخیر «اروین یالوم» نوشته و به فارسی ترجمه شده‌اند... .

 

[ویتامین]

نمونه‌های از آثار ادبی با ماهیتی روان‌کاوانه هستند که نویسنده با هدف آموزش شیوه‌ی تازه‌ای از روان‌درمانی یا عنوان «درمان وجودی» نوشته است. بنابراین، نمی‌توان از آثار اروین یالوم سخن گفت و جنبه روان‌شناختی آن‌ها را نادیده گرفت. هر چند این آثار ماهیتی فلسفی و تاریخی دارند. امّا جنبه‌ی روان‌درمانی آن برجسته است و اهمیت ویژه دارد.

 

[ویتامین]

چهارمین نکته مربوط به جایگاه هر کتاب در ژانر و قالبی‌ست که منتشر شده است. ما موظیم هر اثر را در تصویر بزرگ‌تری که در آن قرار دارد ببینیم. زیرا کتاب‌ها در ژانری که منتشر می‌شوند معنا می‌یابند و باید داوری ‌شوند. مثلاً وقتی داستان کوتاه یا رمان می‌خوانیم نباید از یاد ببریم که رمان در قلمرو ادبیات داستانی تعریف می‌شوند.

 

[ویتامین]

بنابراین، از یاد نبریم که تخیل نویسنده سهمی اساسی در پیدایش آن‌ها دارد و قرار نیست هرچه در آن‌جا می‌خوانیم عین واقعیت باشد یا مصداقی واقعی در جهان خارج برایش پیدا کنیم. مهم‌تر از آن نباید محتوای یک اثر داستانی را به جامعه‌ای که نویسنده در آن زیسته تعمیم دهیم. زیرا داستان و رمان گزارش جامعه‌شناختی نیست.

 

[ویتامین]

 

[ویتامین]

نتیجه‌ی پژوهش علمی نیست. بلکه محصول خیال نویسنده است. هر چند همیشه با دنیای واقعی پیوندی ناگسستنی دارد، امّا قصّه است، داستان است و نباید آن را به مثابه گزارش یک تحقیق میدانی یا یک سند تاریخی مستند تلقی کنیم. مثلاً گرچه بستر تاریخی رمان «مرد صد ساله‌ای که از پنجره فرار کرد و ناپدید شد» تحولات قرن بیستم است و شخصیت اصلی داستان در کانون تحولات این قرن قرار دارد... .

 

[ویتامین]

امّا قرار نیست این رمان راوی تاریخ قرن بیستم باشد. این دو مقوله کاملاً از هم جدا هستند و نباید با هم اشتباه شوند. نکته‌ی پنجم این‌که فراموش نکنید که شما «اثر» را نقد می‌کنید، نه «نویسنده‌ی اثر» را. بنابراین، صاحب اثر هر که هست، هر نژاد، ملّیت، زبان، مذهب، یا هر ویژگی شخصیتی دیگری که دارد بحث دیگری است و ما موظفیم این دو عرصه را از هم تفکیک کنیم.

 

[ویتامین]

ما درباره‌ی محتوایی که در کتاب وجود دارد و درباره‌ی گزاره‌هایی که نوشته شده صحبت می‌کنیم. به سخنی دیگر، معرفی و نقد ما از یک اثر مستقل از نویسنده آن است. هر چند نویسنده را معرفی می‌کنیم و به رخدادهای زندگی او اشاره می‌کنیم، امّا زندگی‌نامه‌ی نویسنده مقوله‌ی مجزایی است... .

 

[ویتامین]

و نباید سایه آن بر نقد ما سنگینی کند. اساساً دوستی یا دشمنی ما با نویسنده_به هر دلیل که باشد_نباید بر داوری ما درباره کتاب مورد بررسی تاثیر بگذارد. همان‌طور که درستی یا نادرستی یک گزاره مستقل از گوینده آن است، قضاوت ما هم درباره‌ی کیفیت یک متن باید مستقل از شخصیت پدیدآور باشد.

 

[ویتامین]