آموزشی چیستی و چه‌گونگی نقد کتاب: نکته‌ها و اشاره‌ها

[ویتامین]

پرسش سوم: چه‌گونه نقد بنویسم؟

برای نوشتن یک نقد خوب و خواندنی پنج نکته را به‌خاطر داشته باشید. نخست آن‌که به اختصار محتوای اثر را معرفی کنید. نقد بدون توصیفِ متن اصلی ناقص است. تصور نکنید همه مخاطبان شما کتاب را خوانده‌اند. اتفاقاً بسیاری از آنان کتاب مورد نظر را نمی‌شناسند و نقد شما را می‌خوانند تا با آن آشنا شوند. بنابراین، باید تصویری کلی از کتاب ترسیم کنید.

 

[ویتامین]

در این توصیف نیازی نیست وارد جزئیات شوید. فقط کافی‌ست کلیت ماجرا را تعریف کنید. مثلاً من در معرفی رمان «بی‌نام» اثر جاشوا فریس دورنمای اثر را برای مخاطب ترسیم کرده‌ام. خواننده‌ی نقد با محتوا و مضمون کتاب آشنا می‌شود، امّا از خواندن متن اصلی بی‌نیاز نخواهد شد. زیرا پایان داستان را ننوشته‌ام تا کتاب جذابیت خودش را داشته باشد. شما می‌توانید به شکل‌های مختلف بر کیفیت توصیف خود بیافزایید.

 

[ویتامین]

مثلاً جای اثر مورد نظر را در میان آثار مشابه مشخص کنید. مثلاً اگر کتاب مورد نظر شما رمان است، بنویسید چه نوع رمانی‌ست. آیا رمانی تاریخی‌ست؟ عاشقانه است؟ استاد جمال میرصادقی در کتاب «راهنمای رمان‌نویسی» 64 نوع رمان را معرفی کرده است. بنابراین، رمانی که شما خوانده‌اید حتماً در یکی از این رده‌ها قرار خواهد گرفت. بنابراین، توصیف شرط لازم و اولیه‌ی نقد است.

 

[ویتامین]

دومین نکته این است که همیشه می‌توانید روایت خودتان را از ماجرای خواندن اثر مورد نظر بنویسید. مثلاً به عنوان مقدمه بگویید چه شد با این کتاب آشنا شدید، چه ویژگی مشخصی در آن وجود داشت که باعث شد برای‌تان جذاب شود. آیا به توصیه دیگران آن را خواندید یا تصادفاً با آن آشنا شدید. همچنین می‌توانید به مخاطبان بگویید چه انگیزه‌ای باعث شد که این نقد را بنویسید و از چه منظری به آن پرداخته‌اید.

 

[ویتامین]

 

[ویتامین]

مثلاً من در معرفی رمان «کافکا در کرانه» اثر هاروکی موراکامی در مقدمه گفته‌ام که برای من که کتاب‌دارم و تابستانی را در ژاپن گذرانده‌ام، این کتاب که بخش عمده‌‌ی ماجراهایش در کتابخانه‌های ژاپن می‌گذرد، جذاب بود و از منظر یک کتاب‌دار به آن نگریسته‌ام. بنابراین، خواننده می‌داند که در مقام یک منتقد ادبی به این کتاب نپرداخته‌ام و نباید انتظار نقد ادبی حرفه‌ای داشته باشد.

 

[ویتامین]

همین‌جا یک نکته جانبی هم یادآوری کنم که همه حق دارند درباره‌ی یک اثر صحبت کنند. البته به شرط آن‌که هنگام داوری موضع و جایگاه خود را مشخص سازند. بنابراین، داوری درباره‌ی یک رمان فقط محدود به منتقدان حرفه‌ای ادبیات نیست. زیرا اثری که منتشر می‌شود متعلق به عرصه عمومی‌ست و بخشی از میراث مکتوب بشری محسوب می‌شود.

 

[ویتامین]

در نتیجه همگان حق دارند درباره‌ی آن سخن بگویند. تنها قید و شرطی که وجود دارد این است که منظر و موقعیت خود را بشناسند. بنابراین، من هم می‌توانم درباره‌ی رمان موراکامی بنویسم، امّا چون تخصصی در ادبیات داستانی ندارم آن‌چه می‌نویسم را نه یک نقد ادبی، بلکه توصیفی از نگاه یک خواننده غیرحرفه‌ای معرفی می‌کنم.

 

[ویتامین]

نکته سوم این‌که همیشه تصریح کنید که به چه وجه یا وجوهی از کتاب می‌پردازید. آیا نوشته‌ی شما فقط در حد یک توصیف ساده است یا تحلیل و تفسیری حرفه‌ای از محتوا ارائه می‌کنید. تحلیل هم می‌تواند شکل‌های مختلفی داشته باشد. مثلاً تحلیل شما می‌تواند تاریخی، فلسفی، جامعه‌شناختی، روان‌شناختی یا هنری باشد. این تحلیل‌ها از بنیاد با هم متفاوتند و هر یک هدف متفاوتی را دنبال می‌کنند.

 

[ویتامین]