آموزشی شناخت قالب‌های مهم نثر

[Tara Motlagh]

سابقه رمان در ایران

سابقه رمان در ایران به شیوه اروپایی، صد و پنجاه سال است. میر عابدینی می‌نویسد: «این‌گونه جدید ادبی پس از تحولات اجتماعی‌ای که به جنبش مشروطه ختم شد و هم‌زمان با رخنه فرهنگ غرب در ادبیات ایران پدیدار شد.» نخستین رمان ایرانی نیز با عنوان «ستارگان فریب‌خورده» در سال ۱۲۵۳ و به دست میرزا فتحعلی آخوندزاده نوشته شده است.

 

[Tara Motlagh]

زندگی‌نامه

زندگی‌نامه یا بیوگرافی (Biography) که به آن سرگذشت نامه، شرح حال، حسب حال، ترجمه احوال و تذکره حال نیز می‌گویند، گونه ادبی دلنواز و مهمی است که به لطف آن حوادث قابل‌طرح زندگی افراد برجسته مانند بزرگان دینی، شاعران و هنرمندان، دانشمندان، موسیقی‌دانان، مخترعان و شخصیت‌های معتبر سیاسی، شرح داده می‌شود.

 

[Tara Motlagh]

در روزگار ما زندگی‌نامه بزرگان علم و ادب به شیوه‌ای تازه و دلنشین نوشته می‌شود و برخی از آن‌ها در ردیف آثار ارزشمند ادبی طبقه‌بندی می‌شوند. پله‌پله تا ملاقات خدا (شرح زندگی مولوی)، پیر گنجه در جست‌وجوی ناکجاآباد (شرح زندگی نظامی گنجوی) و فرار از مدرسه (شرح زندگی امام محمد غزالی) هر سه از عبدالحسین زرین‌کوب و شرح احوال و آثار رودکی از سعید نفیسی، از این جمله‌اند.

 

[Tara Motlagh]

این روزها گاه مقاله‌هایی در بزرگداشت شخصیت‌های شناخته‌شده نیز نوشته می‌شود که به آن «یادنامه» می‌گویند. این مقاله‌ها شرح‌ حال مختصری از زندگی افراد تأثیرگذار همراه با سال‌شمار زندگی آن‌هاست. یادنامه‌ها اغلب به دست نویسندگان خوش‌ذوق و دانشمند نوشته می‌شوند و ارزش ادبی بسیار بالایی دارند. یادنامه‌ها را نیز می‌توان در ردیف زندگی‌نامه‌ها طبقه‌بندی کرد.

 

[Tara Motlagh]

جایگاه زندگی‌نامه‌نویسی در غرب

زندگی‌نامه‌نویسی مانند دیگر انواع ادبی در غرب جایگاه برجسته‌ای دارد. از نگاه من بخشی از اعتبار ادبیات غرب مرهون زندگی‌نامه بزرگانی است که با قلم نیرومند و هنرمندانه دیگران نوشته شده‌اند. زندگی‌نامه‌نویسان بزرگی نظیر ایروینگ استون که خود نیز از این طریق به شهرت ماندگار دست یافتند.

 

[Tara Motlagh]

معتبرترین اثر استون در این زمینه «شور زندگی» است که درباره زندگی ونسان ون‌گوگ نوشته است. او آثار دیگری نظیر رنج و سرمستی (زندگی میکل‌آنژ)، ملوان سوارکار (زندگی جک لندن)، زندگی‌نامه فروید و زندگی‌نامه چارلز داروین را نیز در کارنامه خود دارد.

 

[Tara Motlagh]

رومن رولان هم یکی دیگر از زندگی‌نامه‌نویس متبحر در غرب است. زندگی‌نامه بتهوون، میکل‌آنژ، تولستوی و گاندی حاصل تلاش‌های بی‌وقفه او در این زمینه است. قدیمی‌ترین نمونه زندگی‌نامه‌نویسی در غرب نیز کتاب «حیات مردان نامی» اثر پلوتارک در قرن اول میلادی است.

 

[Tara Motlagh]

زندگی‌نامه خودنوشت

ممکن است فردی به دلایلی، خود زندگی‌نامه‌اش را بنویسد که به آن زندگی‌نامه خودنوشت (Autobiography) می‌گویند؛ مانند احمد کسروی که زندگی‌نامه خود را در سال ۱۳۲۴ در کتابی به نام «زندگانی من» به رشته تحریر درآورد.

 

[Tara Motlagh]

این نیز ممکن است که فرد دیگری زندگی‌نامه افراد برجسته را بنویسد؛ اما آن نوشته به زبان اول‌شخص باشد و فرد موردنظر زندگی‌نامه خود را که به دست دیگری نوشته ‌شده است، تأیید کند. از قدیمی‌ترین نمونه‌های زندگی‌نامه خودنوشت در ایران، زندگی‌نامه ابوعلی سیناست که آن را خود به شاگردانش دیکته کرده است.

 

[Tara Motlagh]

ناگفته نماند در زبان فارسی زندگی‌نامه‌های خودنوشت، با نام‌های «زندگی من»، «خاطرات»، و…؛ ترجمه یا نوشته شده‌اند. نمونه‌های زیر زندگی‌نامه خودنوشت به زبان فارسی هستند.

• خاطرات و اسناد علی‌خان ظهیرالدوله؛
• خاطرات سیاسی میرزا علی‌خان امین‌الدوله؛
• زندگانی من، به قلم ابوالقاسم لاهوتی؛
• شرح زندگانی من از عبدالله مستوفی.