آموزشی فعل در دستور زبان فارسی

[شیر کاکائو]

۴- انواع فعل از نظر شخص​

مفهوم شخص یعنی این که گوینده، فعل را به خود نسبت دهد یا به مخاطب خود یا به فردی دیگر. شخص هر فعل شش عضو دارد و همیشه با شناسه‌هایی مثل م، ی، َد، یم، ید، َند (ضمیرهای متصل فاعلی) شناخته می‌شود.

هر یک از افعال صرفی سه شخص دارد: اول شخص، دوم شخص و سوم شخص. هر یک از این شخص‌ها به مفرد و جمع تقسیم می‌شوند. شناسه‌های فعل معمولاً با فاعل مطابقت می‌کنند که البته در این مورد موارد استثنا نیز وجود دارد.

​

 

[شیر کاکائو]

۵- انواع فعل از نظر معلوم و مجهول​

فعلی را که فاعل آن معلوم باشد معلوم و فعلی را که فاعل آن معلوم نباشد، فعل مجهول گویند. فعل مجهول با حذف فاعل و ترکیب صفت مفعولی (بن ماضی + ه) با ساخت‌های فعل کمکی «شدن» ساخته می‌شود و در موارد زیر به کار می‌رود:

​

 

[شیر کاکائو]

الف) وقتی فاعل معلوم نباشد.​

در بسته شد.

​

 

[شیر کاکائو]

ب) وقتی که گوینده توجه به فعل دارد و فاعل مورد نظر نیست.​

خیابان کنده شد.

​

 

[شیر کاکائو]

ج) وقتی گوینده به عمد نخواهد نام فاعل را به میان آورد.​

حسین کشته شد.

نکته: گاهی ساخت‌های گردیدن و گشتن به جای شدن به عنوان فعل کمکی به کار می‌روند و فعل را مجهول می‌سازند.

کارها آشفته گردیده (به جای کارها آشفته شده)

نکته: فعل‌های مجهول به دلیل اینکه با مفعول رابطه‌ای مستقیم دارند در دسته فعل‌های گذرا قرار می‌گیرند.

​

 

[شیر کاکائو]

۶- وجه فعل​

هر فعل از نظر معنایی ممکن است وقوع فعل را قاطعانه خبر دهد که به آن وجه اخباری می‌گویند، یا ممکن است مفهوم فعل را با امری چون آرزو، امید، شرط، تردید و مانند آنها همراه کند که وجه التزامی نام دارد، وجه امری نیز وقوع فعلی را با درخواست یا فرمان نشان می‌دهد.

​

 

[شیر کاکائو]

۷- گذرا یا ناگذرا (لازم یا متعدی)‌ بودن فعل​

ویژگی دیگر فعل، گذر است وظیفه گذر بررسی گذرا یا ناگذرا (لازم یا متعدی) بودن فعل است. برای اطلاعات بیشتر در این زمینه، مقاله فعل لازم و متعدی در همین وبسایت یوتایپ ببینید.

 

[شیر کاکائو]

ناگذر (لازم) فعلی است که تنها به نهاد نیاز دارد؛ بدین معنا که جمله برای تکمیل معنای خود به مفعول نیازی ندارد. مانند: آمدن، ایستادن، بودن و ...

سعید در خیابان ایستاده بود.

گذرا (متعدی) فعلی است که علاوه بر نهاد، به مفعول، متمم یا مسند احتیاج دارد. بنابراین فعل گذرا سه گونه است:

​

 

[شیر کاکائو]

گذرا به مفعول​

خوردن، آوردن، بردن، نوشیدن و ...

گذرا به متمم​

بخشیدن (را، به)، شنیدن (را، از) کندن (را، از) و ...

گذرا به مسند​

بودن، شدن، قرار گرفتن و ...

نکته: بعضی از فعل‌ها در یک معنای واحد می‌توانند هم گذرا باشند هم ناگذر که به آنها فعل‌های دو وجهی می‌گویند؛ مانند:

شکستن، پژمردن، گسستن و ریختن

گلدان شکست (ناگذر)
پسرم گلدان را شکست (گذرا به مفعول)