آموزشی نیم‌فاصله در افعال مرکب

[Ela]

فعل پیشوندی، فعلی است که از یک فعل ساده و یک پیشوند ساخته شده باشد. ممکن است با افزودن پیشوند، معنای فعل عوض شود.

 

[Ela]

پیشوند در هر دو حالت فعلی و اسمی (مصدر و اسم‌مصدر و حاصل‌مصدر و صفت فاعلی و مفعولی)، با نیم‌فاصله نوشته شود.[پ] مثال: بازگشتن، بازگشت [به کشور]، بازمی‌گردد، [او به کشور] بازگشت، برگرداندن، برگردان [به فارسی]، [او را] برگرداندم، برنمی‌گرداند، درگذشت، درگذشتم، درگذشته، فرارسید، فرارسنده، فرامی‌رسد، فرورفت، فروبرو، فرورونده، وارفت، وارفته، برداشت، برمی‌دارید، برنمی‌دارید، بردارنده.

 

[Ela]

توجه: پیشوندهای دارای کاربرد فعلی، نباید با واژه‌های مشابه که دارای کاربرد اسمی هستند اشتباه گرفته شود! مثال: کتاب مطالب زیادی دَر بَر داشت (بر به معنی کنار)، انگشتم لای دَر ماند (در به معنی در خانه)، قفل را باز کرد (باز به معنی گشوده). همچنین ترکیب اسم + فعل نباید با اسم‌های مرکبِ مشابه، اشتباه گرفته شود. مثال: موعد چک سر رسید (به معنی چک به زمان پرداختش رسید؛ در اینجا «سر + رسید» ترکیب اسم و فعل است و جدا نوشته می‌شود چون «سر» جزو پیشوندها نیست) اما در جملهٔ تاریخ را در سررسیدم علامت گذاشتم (در اینجا «سررسید» یک اسم مرکب است که اشاره به یک چیز خاص دارد و بدون فاصله نوشته می‌شود).

 

[Ela]

اما فعل‌های مرکب
​

 

[Ela]

وقتی دو کلمه تشکیل دهندهٔ مصدر مرکب، استقلال معنایی خود را حفظ کرده باشند (مثل: کار کردن، غذا خوردن، سخن گفتن، کوشش کردن و …)، کتاب فرهنگ املایی خط فارسی توصیه می‌کند که این اجزا با فاصله نوشته شوند، اما وقتی کل فعل مرکب معنای جدیدی می‌سازد (مثل: نگه‌داشتن، دربرداشتن، جازدن، برگشتن، آب‌کشیدن و …) اجزا را با نیم‌فاصله (و در صورت لزوم، با استفاده از نویسهٔ فاصلهٔ مجازی) متصل می‌کنیم

 

[Ela]

صور‌ت‌های متصل بودن *فعل*​

 

[Ela]

شکل‌هایی از فعل بودن که متصل هستند (مثل «ام» یا «اند»)[ت] را همچنان که انتظار می‌رود باید «متصل» نوشت و اگر حرف پیشین یک حرف متصل باشد، باید آن را با یک نیم‌فاصله به جزءِ فعل بودن وصل کرد. برای نمونه: خسته‌ام، خسته‌ای، خسته‌ایم، خسته‌اید، خسته‌اند.

 

[Ela]

شکل سوم‌شخص مفرد فعل بودن (یعنی «است») معمولاً با فاصلهٔ حقیقی نوشته می‌شود؛ مثلاً: خشنود است، پاک است، تیزپی است. همچنین وقتی واژهٔ قبلی به «ه‍» ناملفوظ ختم شود، «است» با فاصلهٔ کامل نوشته می‌شود: بوده است، شده است، خسته است، خانه است.[۶] این استثنا نیز دارد:

وقتی واژهٔ قبلی به مصوت «آ» یا مصوت «و» (مثل دانشجو) یا مصوت «و» (مثل «مترو») ختم شود، الف از «است» حذف می‌شود: داناست، دانشجوست، [او کارمند] متروست

 

[Ela]

ضمیرهای ملکی و مفعولیویرایش

منظور از ضمیر ملکی و ضمیر مفعولی (که در دستورهای اخیر زبان فارسی به آن‌ها «ضمیر شخصی متّصل» می‌گویند) شش ضمیرِ «_َم»، «_َت»، «_َش»، «_ِمان»، «_ِتان»، و «_ِشان» است. این ضمیرها همیشه به صورت متصل نوشته می‌شوند.

هرگاه واژهٔ قبلی به «ه‍» ناملفوظ ختم شود، اتصال آن به ضمیر ملکی و مفعولی با نیم‌فاصله انجام می‌شود و برای اشکال مفردِ ضمیر یک الف نیز به ابتدای ضمیر افزوده می‌شود، مثل: خانه‌ام، خانه‌ات، خانه‌اش، خانه‌مان، خانه‌تان، خانه‌شان. همین کار وقتی که واژهٔ قبلی به مصوت «ای» ختم شود (کشتی‌ام، کشتی‌ات، …) یا به صامت «ی» ختم شود (پی‌ام، پی‌ات، …) نیز انجام می‌شود.[۸]

سایر ترکیب‌های ضمیر ملکی و مفعولی نیازی به نیم‌فاصله ندارند

 

[Ela]

یای نکره و مصدری و نسبیویرایش

در فارسی می‌توان با افزودن «ی» به انتهای برخی اسامی از آن‌ها مصدر ساخت، یا به نکره بودن آن‌ها در جمله اشاره کرد، یا حالت نسبی واژه را ساخت. برای مثال، واژهٔ «شیرازی» به معنی چیزی یا کسی است که منسوب به شیراز باشد، واژهٔ «کتابی» در «او کتابی را که دوست داشت، خرید» حالت نکره دارد و واژهٔ «مسلمانی» در «مسلمانان مسلمانی ز سر گیرید» مصدر است (به معنای «مسلمان بودن»).

این شکل‌های «ی» در انتهای واژگان، همیشه چسبیده نوشته می‌شوند. اگر واژهٔ قبلی به «ه‍» ناملفوظ، صامت «ی»، یا مصوت «ای» ختم شود، اتصال ی پایانی با کمک نیم‌فاصله انجام می‌شود، مثل: «خانه‌ای»، «تیزپی‌ای»، «کشتی‌ای».[۹]

توجه شود که اگر واژهٔ قبلی به «ه‍» ناملفوظ ختم شود و هدف از افزودن «ی» ایجاد مصدر باشد (یای مصدری) در آن صورت «ه‍» به «گ» تبدیل می‌شود؛ مثلاً برده + یای مصدری = بردگی (به معنای برده بودن). این حالت، نیازی به نیم‌فاصله ندارد.