آموزشی همه چیز درباره کاریکلماتور

[شیر کاکائو]

او معتقد بود اگر همه کسانی که در حال حاضر کاریکلماتور می‌نویسند دست از نوشتن بر دارند، كاريكلماتور جای خودش را باز كرده است. اما همین‌که به پيروی از کاریکلماتورهای شاپور می‌نویسند و در اين سطح! نشان می‌دهد كه شاپور از زمان خودش عبور كرده است.

 

[شیر کاکائو]

تولد واژه کاریکلماتور​

پرويز شاپور همکاری با مطبوعات را با چند نشریه‌ی محلی در اهواز آغاز کرد. وقتی به تهران آمد این همکاری را با نشریات سپید و سیاه، خوشه، توفیق و گل‌آقا ادامه داد. در تاریخ بیست‌و‌یکم خرداد سال ۱۳۴۶ وقتی شاملو نوشته‌های شاپور را در خوشه منتشر می‌کرد، نام کاریکلماتور را روی آن گذاشت و چنین نوشت:

 

[شیر کاکائو]

«کاریکلماتور و یا فی‌الواقع، چند کاریکاتور علمی، ادبی، سیاسی و خبری با کلمات.» شاملو گفته بود: «يه چيزي خودمون سَر هم كرديم جا اُفتاده ديگه.» يک لغت من‌درآوردی که از ترکيب كاريكاتور و كلمات به دست آمده است. ابوالفضل زرویی نصرآباد اين واژه را بدساخت و بدآهنگ می‌داند. ناصر فیض می‌گوید «کاریکلماتور یعنی کاری بکنیم که کلمات به تور بیفتند.» عمران صلاحی گفته بود: «کاریکلماتور کاریکاتوری است که با کلمات نوشته می‌شود.»

 

[شیر کاکائو]

 

[شیر کاکائو]

هر چند نوشته‌های شاپور از زمانی که با عنوان کاریکلماتور نام‌گذاری شد تا زمانی که اولین کتابش منتشر شد و پس از آن، تغییراتی را به خود دید اما این نام بر آثار شاپور ماند. در ادامه به ویژگی‌های کاریکلماتور های اولیه شاپور اشاره می‌کنیم و تغییراتی که این کوتاه‌نویسی پس از آن از نظر محتوایی و ظاهری پیدا کرد را خواهیم گفت.

 

[شیر کاکائو]

شاپور در این راه به دنبال فتح قله‌ی خود بوده و هشت عنوان کتاب چاپ کرده است. دکتر سیروس شمیسا در کتاب انواع ادبی، کاریکلماتور را نوعی تازه معرفی کرده و آن را سخنان کوتاه، حکیمانه و طنزداری می‌داند که گاهی به جملات قصار نزدیک می‌شود.

 

[شیر کاکائو]

 

[شیر کاکائو]

کاریکلماتور چیست؟​

قبل از پرداختن به پاسخ این سوال باید درباره‌ی ضرورت این بررسی بگویم که هدف ما صرفا بررسی نوشته‌های شاپور صرفاً برای فهمیدن ابعاد و ویژگی‌های آثار او نیست. امروز کاریکلماتور متعلق به ادبیات است. به قول منوچهر احترامی «شاپور از زمان خودش عبور کرده است.» کاریکلماتور در لغت‌نامه وارد شده است. در کتاب‌هایی که با عنوان انواع ادبی منتشر می‌شود به آن اشاره شده و صدها نفر کاریکلماتور می‌نویسند. به همین خاطر است که باید تعریف دقیق‌تری از کاریکلماتور ارائه شود. برای شناخت کاریکلماتور و ارائه تعریف دقیق‌تر این نوع کوتاه‌نویسی، باید همه‌ی آثار شاپور را بررسی کرد، ویژگی‌های غالب را تعمیم داد و انواع این سبک را دسته‌بندی کرد.

 

[شیر کاکائو]

کاریکلماتور در روزهای آغازین خود خویشاوندی بسیار نزدیکی با لطیفه داشت. در واقع آثاری که پرویز شاپور در مجله خوشه منتشر می‌کرد و شاملو عنوان کاریکلماتور را روی آن‌ها گذاشت لطیفه‌هایی متفاوت و چندخطی بودند که در طول حیات پرویز شاپور دستخوش تغییراتی ژنتیکی شدند و در سیر تکامل خود به نوشته‌هایی کوتاه‌تر و خطی تبدیل شدند. هر چند پس از آن هم در میان آثارش می‌توان لطیفه‌های بسیار کوتاهی را یافت و گروهی از کاریکلماتورها را همین لطیفه‌های فشرده شده تشکیل می‌دهند.

 

[شیر کاکائو]

کاریکلماتور انواع مختلفی دارد. گروهی از کاریکلماتورها فکاهی و طنزآمیز هستند که نوع این گروه طنز و شوخ‌طبعی است. گروهی دیگر عاشقانه‌هایی کوتاهند که در ادب غنایی قرار می‌گیرند. برخی از آن‌ها به حکمت و فلسفه نزدیک می‌شوند. گروهی از کاریکلماتورها شعرند. تعریف کاریکلماتور بدون در نظر گرفتن انواع خود این نوع کوتاه‌نویسی درست نیست. می‌توان ویژگی‌های عمومی و اصلی را تعریف کرد و پس از آن به معرفی انواع زیرشاخه‌های آن پرداخت.