آموزشی همه چیز درباره کاریکلماتور

[شیر کاکائو]

نگاهی به اصول و عناصر شعر به‌ویژه در قالب شعر منثور و وجوه اشتراک کاریکلماتور با آن می‌اندازیم که عبارتند از: ایجاز و کوتاهی، کشف، غافلگیری، بازی هوشمندانه با كلمات، ايهام، تشخيص يا انسان‌گونگی، تعلیل و توجیه فانتزی، تشبيه و استعاره‌های اغراق‌آمیز، تمثيل، تضاد و پارادوکس، حس‌آميزی.

 

[شیر کاکائو]

اگر در میان آثار شاپور از نوشته‌هایی که جملاتِ قصارِ بدون روح طنز و فانتزی هستند یا در بازی کلمات دچار افراط شده و مضمون یا ساخت تکراری دارند صرف‌نظر شود؛ به قول منوچهر آتشی، عمران صلاحی، کیومرث منشی‌زاده، جواد مجابی، اردشیر رستمی و… گروهی از نوشته‌های شاپور را می‌توان شعر نامید. شاپور در این مسیر تازه تنها نیست و نویسندگان زیادی با او در ایران و حتی درمیان نویسندگان افغان همگام شده‌اند.

 

[شیر کاکائو]

نکاتی که گفتم اشاره‌ای گذرا است به خلاصۀ آنچه اتفاق خواهد افتاد. به‌علاوۀ کلی سیرداغ و پیازداغ و خیلی جزئیات دیگر که به‌موقع به هرکدام خواهیم رسید.

 

[شیر کاکائو]

شروع ماجرا

پرويز شاپور- پدر کاريکلماتور- پنجم اسفندماه سال ۱۳۰۲ ه.ش در قم – به قول خودش- و در تهران – به قول شناسنامه‌اش از در ورودی زندگی وارد شد و پانزدهم مرداد سال ۱۳۷۸ قلبش برای شنيدن رازی که مرگ با دلش در ميان نهاد سکوت کرد و پيکرش را به گورستان هديه داد و همان‌گونه که وصيت کرده بود او را در خودش به خاک سپردند. شاپور در عمری که برای نام‌نویسی روی سنگ قبر فرصت داشت تحصيل را از مدرسه دقيقی آغاز کرد و رشتۀ اقتصاد را با مدرک کارشناسی به پايان رساند.

 

[شیر کاکائو]

سال ۱۳۳۳ درحالی‌که خودنويسش را از خورشيد پر کرده بود فعاليت مطبوعاتی‌اش را با نشريات اهواز آغاز کرد. سال ۱۳۳۴ پس از رجعتش به تهران با نشريات سپيد و سياه و توفيق شروع به همکاری کرد که آثارش با نام‌های مستعار «کاميار»- پسرش- و «مهدخت» – خواهرش- در صفحات دارالمجانين، سبديات و برخورد عقاید و آرا به چاپ می‌رسید. عمران صلاحی و شاپور به ادارۀ خوشه در خيابان صفی علی‌شاه می‌رفتند و کارهای مشتركشان را به شاملو که سردبیر نشريه بود تحويل می‌دادند.

 

[شیر کاکائو]

صلاحی كاريكاتور می‌کشید و شاپور سوژه‌ها را می‌داد. يک صفحۀ ثابت داشتند. فكر از شاپور ذكر از صلاحی، طرح از شاپور شرح از صلاحی، تقرير شاپور تحرير صلاحی و … . خردادماه سال ۱۳۴۶ شاپور نوشته‌های کوتاهش را به شاملو داد. شمارۀ بعد كه چاپ شد اسم كاريكلماتور را روی آن گذاشته بودند. شاملو گفته بود: يه چيزی خودمون سر هم كرديم جاافتاده ديگه. يک لغت من‌درآوردی که از ترکیب كاريكاتور و كلمات به دست آمده است. ناصر فيض جايی نوشته بود که کاريکلماتور يعنی كاری بكنيم كه کلمه‌ها به تور بيفتند. ابوالفضل زرويی نصرآباد اين واژه را بدساخت و بدآهنگ می‌دانست.

 

[شیر کاکائو]

شاملو علاقه زيادی به شاپور داشت به همين خاطر مجموعه «هوای تازه» را به وی هديه کرد. هرچند معتقد بود شاپور نبايد به يک موضوع پيله کند و بايد کارهايش را قبل از چاپ کمی بُر بزند. شاملو دوست داشت گزیده‌ای از کاريکلماتورهای شاپور را آماده کند که مرگ به او اجازه نداد.

 

[شیر کاکائو]

شاپور از سال ۱۳۷۰ تا پايان عمر با نشريۀ گل‌آقا همکاری داشت. او علاوه بر طنزنویسی کاريکاتور هم می‌کشید. طرح‌هایی خطی و ساده با سنجاق‌قفلی، موش، گربه و… .

 

[شیر کاکائو]

سال ۱۳۵۲ در گالری زروان، سال ۱۳۵۶ در نگارخانه تخت جمشيد و همچنين در نمايشگاه استاد اولم ترکيه نمایشگاه‌هایی از آثارش بر پا شد. طرح‌های شاپور در نشريات «گرافيس سالانه» و «ديزاين ژورنال» نيز به چاپ رسيده است. شاپور به نوشتاری روی آورد که دکتر سيروس شميسا از آن به‌عنوان يک نوع جديد ادبی ياد می‌کند.

 

[شیر کاکائو]

منوچهر احترامی خاطرات زيادی از شاپور تعريف کرده است و در اين روایت‌ها به شوخی‌های شفاهی شاپور اشاره می‌کند. شوخی‌ها و لطايفی که شاپور آن‌ها را می‌سازد و معمولاً خودش در مرکز ماجرا قرار داشته و با خودش شوخی می‌کند.