معاصر استبداد صغیر

[حنا نویس]

مجلسیان از این دستخط باخبر شدند و از شهرستان‌ها و آقایان سید عبدالله بهبهانی و سید محمد طباطبایی استمالت کردند. محمدعلی شاه کلنل لیاخوف را به باغ شاه احضار کرد. کلنل لیاخوف گزارش این دیدارها را مرتباً به سن پترزبورگ اعلام می‌کرد و پاسخ می‌گرفت.

 

[حنا نویس]

در گزارش ۱۸ خرداد کلنل لیاخوف آمده‌است: «اعلیحضرت موافقت خود را با پیشنهاد سابق، که به عرض عالی رساندم اعلام کرد. شرط او این بود که طوری عمل شود که تبدیل حکومت مشروطه به استبداد قدیمی مورد اعتراض دول اروپا قرار نگیرد. دیگر اینکه خون‌ریزی کم باشد. من در جواب گفتم خون‌ریزی در این جنگ احترازناپذیر است…»

 

[حنا نویس]

سه‌شنبه ۱۹ خرداد ۱۲۸۷​

انجمن‌های تهران به جوش و خروش افتادند. حاجی میرزا نصرالله ملک‌المتکلمین و سید جمال‌الدین واعظ به منبر رفتند و از نقض قانون اساسی توسط شاه سخن گفتند.

 

[حنا نویس]

روز کودتا​

دوشنبه اول تیرماه ۱۲۸۷​

شاه این تلگراف را برای فرمانروایان شهرها فرستاد: «این مجلس بر خلاف مشروطیت است. هرکس من‌بعد از فرمایشات ما دست درازی کند مورد تنبیه و سیاست سخت خواهد بود.» حدود ۶۰۰ تفنگچی آمادهٔ مبارزه با قوای شاه شدند و در بالاخانهٔ عمارت شمالی مجلس و پشت‌بام‌های مساجد اطراف سنگر گرفتند. یک دستهٔ دیگر نیز که آذربایجانی بودند در نزدیکی مجلس سنگر گرفتند.

 

[حنا نویس]

سه‌شنبه دوم تیرماه ۱۲۸۷​

از صبح زود قزاقان و سربازان اطراف مجلس و مسجد سپهسالار را گرفتند و چند عراده توپ جلوی مجلس گذاشتند. جنگ از ساعت هفت و نیم صبح آغاز شد و تا نزدیک ظهر ادامه داشت.

 

[حنا نویس]

در آغاز مجاهدان پیروز میدان بودند و عده‌ای از سربازانِ کلنل لیاخوف را کشتند، ولی آتش توپ‌هایی که با عجله از باغ شاه آورده شدند مقاومت مجاهدان را در هم شکست. نهایتاً مجاهدان شکست خوردند و قزاقان و سربازان به مجلس هجوم بردند.

 

[حنا نویس]

چند تن از نمایندگان و آزادی‌خواهان دیوار شمالی مجلس را شکستند و به پارک امین‌الدوله پناه بردند. در این نبرد تلفات قزاقان ۱۰۰ کشته و ۱۵۰ زخمی بود. از مجاهدان حدود ۱۲۰۰ نفر کشته شدند.

 

[حنا نویس]

از مجاهدان حدود ۱۲۰۰ نفر کشته شدند. نهایتاً قزاقان، سربازان و جماعت اوباش به درون مجلس هجوم بردند و اشیاء نفیس، تابلوها، فرش‌ها، آینه‌های قدی و چلچراغ‌ها را خرد کردند و به یغما بردند.

 

[حنا نویس]

بر آزادی‌خواهان چه گذشت؟​

مشروطه‌خواهان، نمایندگان مجلس و روزنامه‌نگارانی که پس از به توپ بستن مجلس توسط لیاخوف نتوانستند از ساختمان مجلس فرار کنند و در باغ شاه زندانی شدند

 

[حنا نویس]

پارک امین‌الدوله که آزادی‌خواهان در آن پناه گرفته بودند محاصره شد. از جمله کسانی که در آنجا پناه گرفته بودند سید عبدالله بهبهانی، سید محمد طباطبایی، ملک‌المتکلمین، صادق مستشارالدوله، ابراهیم حکیم‌الملک، اسماعیل ممتازالدوله رئیس مجلس، میرزا جهانگیرخان، و میرزا قاسم خان صور بودند.