آموزشی اصول بازنویسی

[Tara Motlagh]

10- صحنه و فضا
نویسنده در هنگام بازنویسی فرصت می‌کند که صحنه‌ها و فضای داستان را بیازماید. «صحنه‌پردازی» و «فضاسازی» به مثابه‌ی میزانسن (mise en scene) و موزیک متن در فیلم سینمایی است و پر واضح است که حذف یا صحیح نبودن این عناصر، بر بار نمایشی (Melodrama) داستان، تاثیر منفی خواهد داشت.

 

[Tara Motlagh]

۱۱- بازگشت به گذشته
اگر چه بازگشت به گذشته (Flashback) یکی از فنون زیبای داستان نویسی و فیلم‌سازی است، باید مواظب بود استفاده از آن آزاردهنده و بیش از حد نباشد. مثلا در داستان کوتاه حداکثر یک یا دو بازگشت به گذشته می‌تواند وجود داشته باشد و هر بازگشتی ممکن است حدود یک تا سه بند (پاراگراف) طول داشته باشد. نویسنده باید بداند که چه زمانی از «بازگشت به گذشته» استفاده کند و چه زمانی استفاده نکند. همچنین بازگشت به گذشته نباید آنقدر طولانی باشد که مسیر اصلی داستان از ذهن خواننده پاک شود.

 

[Tara Motlagh]

نکته‌ی مهم دیگر در داستان نویسی مدرن ـ و البته فیلمنامه نویسی، نحوه‌ی ورود به این بازگشت‌ها است. اگر فیلم‌های قدیمی را به خاطر داشته باشید، شخصیت گوشه‌ای می‌نشست و به فکر فرو می‌رفت و کم‌کم صحنه از فوکوس خارج می‌شد و فیلم به صحنه‌ی بازگشت به گذشته وارد می‌شد. مشابه همین روش در داستان نویسی وجود داشت که فرد در خواب یا در خیال خود، فلاش بک را ایجاد می‌کرد. این روش‌ها منسوخ و ناپسند شده‌اند. در داستان نویسی و فیلمنامه نویسی مدرن یک تلنگر (Trigger) برای گشودن تونل «بازگشت» و ورود به آن لازم است.

 

[Tara Motlagh]

در این زمینه می‌توان به داستان «یک دانگ از بهشت» نوشته‌ی «مسعود شصتی» و فیلم «لیلی با من است» ساخته‌ی کمال تبریزی (نسخه‌ی مونتاژ شده برای جشنواره‌ی فیلم فجر، نه نسخه‌ی تلویزیونی آن) مراجعه کرد. داستان «دو کبوتر، دو پنجره، یک پرواز» نوشته‌ی سید مهدی شجاعی نیز نمونه‌ی در خور توجهی است. همچنین داستان «گل را نمی‌شود زد» نوشته‌ی مژگان عباسلو که از بازگشت‌های مناسب بهره جسته است.

 

[Tara Motlagh]

12- ضرباهنگ (ریتم) داستان
هر کدام از عناصر داستان بار احساسی ـ نمایشی مخصوص به خود را دارد. مثلاً شخصیت‌ پردازی‌های مستقیم و صحنه‌پردازی‌های توصیفی حس هیجان یا التهاب را به خواننده منتقل نمی‌کنند بلکه اصطلاحاً داستان را تا حدی کند کرده، از تک و تاب می‌اندازند. بر عکس وقوع حادثه، یا تشریح واکنش تند یک شخصیت به یک اتفاق یا شخصیت دیگر، خواننده را ملتهب کرده، تکان می‌دهد.
نویسنده‌ای موفق است که بتواند ضرباهنگ یا ریتم داستان را با به کارگیری مناسب و بجای هر کدام از این عناصر با توجه به بار احساسی ـ نمایشی هر کدام، تنظیم کند.

 

[Tara Motlagh]

.
فرض کنید داستانی از توصیف فضای یک اتاق قدیمی در یک بند (پاراگراف) شروع شود، سپس در بند دوم توصیف ظاهری یک پیرزن و در بند بعدی توصیف جوانی که پسر آن پیرزن است بیاید. سپس گفت‌وگوی میان آن دو راجع به رفتن یا نرفتن پسر به جنگ در چند دیالوگ و سپس با صحبت‌های پیرزن، فلاش بک به گذشته و توصیف شوهر پیرزن و پدر پسر و شخصیت پردازی مستقیم و غیر مستقیم هر سه‌ی آنها در سه بند، دوباره داستان به زمان اصلی باز می‌گردد و گفت‌وگوی شخصیت‌ها در مورد موضوع ادامه پیدا می‌کند، سپس یک شخصیت فرعی به خانه وارد می‌شود و مستقیماً پردازش می‌شود...

 

[Tara Motlagh]

می‌بینید که با گذشت چند صفحه از داستان، هنوز داستان سرعت مناسبی نگرفته، خواننده دچار هیجان یا احساسات نشده، و کلاً دلیلی برای ادامه‌ی داستان وجود ندارد. ممکن است داستان در ادامه آبستن وقایع، حوادث، و کشمکش‌های جذابی باشد، اما خواننده که از آنها اطلاعی ندارد! خواننده ممکن است از روند کند داستان خسته شود و دیگر آن را ادامه ندهد.

 

[Tara Motlagh]

حال همین داستان را با روایت دیگری تصور کنید: در زدن شخصیت فرعی و ورود به خانه و صحبت با پسر جوان در مورد اعزام (اعزام به کجا؟ خواننده هنوز نمی‌داند، در ذهنش پرسشی نقش می‌بندد)، توصیف حیاط قدیمی خانه و شخصیت‌ها در لابلای گفتگوها. پیرزن صحبت‌ها را می‌شنود و با مخالفت وارد صحنه می‌شود (مخالفت با چه چیز؟ خواننده هنوز نمی‌داند).

 

[Tara Motlagh]

توصیف پیرزن در میان گفت‌وگوها. خب، همان‌طور که مشاهده می‌کنید در ابتدای داستان ذهن خواننده درگیر پرسش‌هایی است که دوست دارد پاسخ آنها را بفهمد. عدم تعادل نیز به وجود آمده است. همچنین توصیف شخصیت‌ها در حد کلی و با استفاده از گفت‌وگو انجام شده است و در ادامه‌ی داستان می‌تواند کامل‌تر هم بشود. به طور کلی خواننده دلایل بیشتری برای ادامه‌ی این روایت از داستان نسبت به روایت قبل دارد.

 

[Tara Motlagh]

خلاصه اینکه نویسنده باید بتواند عناصر کم تحرک و کند را ـ که البته لازمه‌ی داستان نویسی هستند ـ در طول داستان در میان عناصر پرتحرک و دراماتیک، قرار دهد تا ضرباهنگ داستان خواننده را در قسمتی خسته و در قسمت دیگر گیج نکند. اگر نویسنده در حین نوشتن داستان متوجه این موضوع نباشد، بازنویسی بهترین وقت برای این کار است.